Shangxey hemkarliq teshkilati gherbke qarshi küch uyushturmaqta
2005.10.26

Rusiye, xitay, qazaqistan, qirghizistan, tajikistan we özbékistan qatarliq shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletler bash ministirliri 10-ayning 26-küni moskwada jem boldi. Bu qétimqi yighin ottura asiyadiki démokratik özgirishlerni öz ichige alghan dawalghushlar, amérika –özbékistan munasiwetlirining yiriklishishi we amérikining dawamliq türde qirghizistandiki herbiy bazisini saqlap qélishqa qarar qilishi shuningdek xitay-amérika, amérika-rusiye munasiwetliridiki bir qatar yéngi özgirishlerge duch kelgen bolup, mutexessisler shangxey hemkarliqidiki döletler bash ministirilirining bu qétimqi yighinining xitay we rusiyining amérikigha tutqan siyasiy istratégiyilik pozitsiyisi bilen munasiwetlik ikenlikini otturigha qoyushmaqta.
Yighinda her qaysi döletlerning öz közligen meqsetliri ipade qilindi
Gerche, shangxey hemkarliq teshkilatining öz aldigha qoyghan mesililiri mezkur teshkilatqa eza döletler üchün ortaq bolsimu, emma yenila her qaysisining mezkur teshkilattin érishmekchi bolghan ayrim siyasiy, iqtisadiy we bashqa istratégiyilik meqsetliri barliqi ipade qilin'ghan. Rusiyining intérnét xewer tori hésablan'ghan www.strana.ru Diki we rusiye döletlik xewer agéntliqi hésablan'ghan intérfaksning uchurliridin qarighanda, yighin jeryanida xitay bash ministiri wén jybaw shangxey hemkarliq teshkilatining pa'aliyetlirini téximu jiddiyleshtürüshni telep qilish bilen xitayning bu teshkilatqa eza döletlerge bermekchi bolghan qerzining sanini téximu köpeytishi mumkinlikini otturigha qoyghan.
www.strana.ru Ning xewer qilishiche, özbékistan mu'awin bash ministiri ötkür sultanop bolsa, shangxey hemkarliq teshkilatining qatnashni kücheytip, transport tori yolgha qoyushni teshebbus qilghan. Qirghizistan bash minisitiri félikis qulupning pikri bashqiche bolup, u shangxey hemkarliq teshkilatining hazirghiche térrorizm, bölgünchilik we diniy esebiylikke qarshi turushni asas qilghanliqini, emma ijtima'iy-iqtisadiy mesililerni hel qilmay turup, bu küreshte ghelibe qilghili bolmaydighanliqini, shunga mezkur teshkilatning kembeghelchilikni yoqitip, iqtisadiy bixeterlik qurushni asasiy wezipe qilishni teshebbus qilghan.
Rusiye bash ministiri fradkop bolsa, shangxey hemkarliq teshkilatining buningdin kéyin awi'atsiye we alem téxnikisi jehettiki hemkarliqlarni ilgiri sürüshni shuningdek yene mezkur teshkilatning yawro-asiya iqtisadiy birliki bilen bolghan munasiwitini chongqurlashturushning lazimliqini teshebbus qilghan.
Shangxey hemkarliq teshkilatining tüp meqsiti amérikigha qarshi herbiy ittipaq qurushmu?
Gerche shangxey hemkarliq teshkilatigha eza rusiye we xitay özlirining héchqachan üchinchi bir döletke qarshi herbiy ittipaq qurushni meqset qilmaydighanliqini jakarlisimu emma, shangxey hemkarliq teshkilati we rusiye –xitay hemkarliqining yenila amérikining ottura asiyadiki herbiy-siyasiy shuningdek énérgiyini öz ichige alghan menpe'etlirini cheklesh ,imkan qeder uni rayondin heydep chiqirishni közlewatqanliqi heqqide köz qarashlar otturigha qoyulmaqta.
Rusiye bilen xitay bu iran, pakistan, hindistan we mongghuliye qatarliq memliketlernimu buninggha kirgüzüsh arqiliq shangxey hemkarliq teshkilatinining tesir küchini ashurushqa tirishiwatqanliqi sir emes, özbékistanliq siyasiy mulahizichi, özbékistan prézidénti islam kérimofning sabiq meslihetchisi jahan'gir memetop ependi bu heqte mundaq toxtilip, ularning meqsitining amérikigha qarshi turush ikenlikini, otturigha qoydi.
Jahan'gir ependining éytishiche, enjan weqesidin kéyin amérika bilen xitay we rusiyining ottura asiyagha qaratqan siyasitide ashkarilinish boldi. Rusiye we xitay islam kérimofning démokratlarni basturushini qollidi, emma amérika uni tenqid qildi. Uning üstige qirghizistan shangxey hemkarliq teshkilatining amérikining herbiy bazilirini taqash telipini inkar qildi. Yéqinqi waqitlar ichide amérika mudapi'e ministiri ramsféld we tashqi ishlar ministiri kondalizza rayis özbékistanni öz ichige almighan ottura asiyani ziyaret qildi, mana bularning hemmisi elwette xitay bilen rusiyige yaqmidi.
Menpe'etler toqunushi
11-Séntebir weqesidin kéyin amérikining qirghizistan we özbékistanda herbiy baza qurup, ottura asiya döletliri bilen yéngi munasiwet ornitishigha aldi bilen xitay we rusiye narazi boldi, ene shuningdin étibaren xitay we rusiyining yéngi istratégiyilik hemkarliq bashlinip, amérikini rayondin siqip chiqirishqa tirishti. Chünki, rus anazlichisi aréshéwning yézishiche, xitay bilen rusiyining amérikigha qarshi herikitige qarshi washin'gton Uyghurlarning musteqilliq herikitini qollap kelgen bolup, 1950-yilidin étibaren washin'gton qazaqistan, qirghizistan chégralirigha yéqin bu Uyghurlarni dunyadiki öz teqdirini özliri hel qilish hoquqidin ayrilghan xelqler tizimlikige kirgüzgen. Jorji bush xitay re'isi jang zémin bilen körüshkendimu," térrorizmgha qarshi urushni héchqachan az sanliq milletlerni basturushqa ishlitilmesliki lazim" dégen. Aréshéwning chüshendürüshiche, bu emeliyette amérikining béyjingning Uyghur we tibetlerge tutqan siyasitini tenqid qilishidin ibarettur.
Jahan'gir memetopning qarshiche, xitay Uyghurlarning musteqilliq heriketlirining künsayin küchüyip kétiwatqanliqidin bi'aram bolghan bolup, u shangxey hemkarliq teshkilatini özining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini kapaletke ige qilish üchün ishletmekchi shuningdek amérikining ottura asiyada mewjut bolup turushi we bu rayondiki démokratik heriketlerni qollishini özi üchün paydisiz dep hésablighan.
Qirghizistan insan hoquqi komitétining bashliqi ramizan dirildayéw ependi bolsa, shangxey hemkarliq teshkilatini "insan hoquqini buzudighan döletler kulubi" dep atighan.(Ümidwar)
Munasiwetlik maqalilar
- "Ottura asiya birlikige zerbe" mawzuluq maqalining aptori bilen söhbet
- Xitay- rusiye birleshme herbiy manéwiri kimge qaritildi?
- Rusiye bilen xitay herbiy hemkarliqlirini kücheytmekte
- Xitay asiyagha tehditmu?
- Rusiye xitay herbiy manéwirining meqsiti néme?
- Rusiye-xitay birleshme herbiy manéwiri bashlandi
- Amérika analizchisining neziridiki rusiye-xitay herbiy manéwiri
- Xitay ottura asiyada rusiye tesir küchining ornini igilemdu ?