Хитай - америка юқири дәриҗиликләр истратегийилик сөһбити вашингтонда өткүзүлиду

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики
• Download story audio

Хитай - америка юқири дәриҗиликләрниң 2 - нөвәтлик истратегийилик сөһбити чаршәнбә күни вашингтонда башланди. Сөһбәткә америка тәрәптин муавин ташқи ишлар министири роберт золейк, хитай тәрәптин дәй биңголар йитәкчилик қилған.

Гәрчә хитай һөкүмитиниң президент буш өткән айда хитайни зиярәт қилғанда сияси өктичиләрни тутқун қилиш вә уларға иғвагәрчилик қилиш һәрикәтлири америка әмәлдарлирини биарам қилған болсиму, әмма бу қетимқи сөһбәттә хитай кишилик һоқуқ мәсилиси күнтәртиптики әң муһим мәсилиләр һесапланмайдикән.

Америкиниң мәқсиди хитайни дуня системисиға елиип кириш

1 - Нөвәтлик хитай - америка истратегийилик сөһбити икки дөләт рәһбәрлириниң 2004 - йили учрашқанда мақуллиған қарари бойичә бу йил 8 - айда бейҗиңда өткүзүлгән иди. Сөһбәтниң 2 - нөвәтлики пәйшәнбә күнгичә давамлишиду. Хитайниң һөкүмәт тәрәп зувани шинхуа ахбарат агентлиқиниң тәкитлишичә, тәрәпләр сөһбәт җәрянида икки дөләт ортақ көңүл бөлидиған хәлқара мәсилиләр вә икки дөләт мунасвитигә даир мәсилиләр бойичә чоңқур пикир алмаштуридикән.

Америка муавин ташқи ишлар министири золейк, бу йил 8 - айда бейҗиңда чақирилған 1 - нөвәтлик сөһбәткә қатнашқандин кейин мухбирларға баянат елан қилип, америкиниң мәқсиди хитайни хәлқара бихәтәрлик, иқтисади вә сияси сестимиға елип кириш, дәп тәкитлигән иди.

Золейкниң әскәртишичә, хитай - америка юқири дәриҗиликләр сөһбити, тәрәпләр бир- бириниң немиләргә қизиқидиғанлиқини билип беқиш нуқтисидин алғанда муһим әһмийәткә игә икән.

Кишилик һоқуқ мәсилиси сөһбәттики әң муһим темилар қатариға кирмәмду?

Буш һөкүмитидики юқири дәриҗилик затлар 2 - нөвәтлик сөһбәтниң асаслиқи истратегийилик вә иқтисади мәсилиләргә тақилидиғанлиқини билдүрмәктә. Сәйшәнбә күни америка ташқи ишлар министириликиниң күндилик ахбарат елан қилиш йиғинида ташқи ишлар министирлики баянатчиси адам әрәлий, кишилик һоқуқ мәсилиси сөһбәт темисидики асаслиқ темилар қатариға киридиғанлиқини айдиңлаштурмиди.

Адам әрәлий, бир мухбирниң президент буш бу йил 11 - айда хитайни зиярәт қилғанда нурғун сияси өктичиләр бейҗиң һөкүмити тәрипидин қолға елинған, америка һөкүмити бу мәсилиләрни оттуриға қоямду ? дегән суалиға җаваб бәргәндә америка һөкүмитиниң хитай кишилик һоқуқ сияситини тәкитлиди.

У, " мениңчә сиз америкиниң хитай кишилик һоқуқ мәсилисидә наһайити әстайидил икәнликини билисиз. Әгәр биз хитайда бизниң кишилик һоқуқ чүшәнчимизгә хилап һәрикәтләр йүз бәрди, дәп қариғинимизда биз буни оттуриға қоюмиз. Бизниңчә хитайда яшайдиған барлиқ хәлқләр асаси кишилик һоқуқ әркинликидин бәһриман болуши керәк. Бизниң хитай блән болған даими характирлик сөһбәтлиримиздә биз даим хитай пуқралириниң асаси әркинликини қолланғанлиқи сәвәбидин қолға елиниш вәқәлирини оттуриға қоюп келиватимиз. Әлвәттә буниң ичидә йәнә диний әркинлик мәсилисиму бар," дәйду.

Адам әрәлий: кишилик һоқуқ америкиниң изчил сиясити

Адам әрәлийниң тәкитлишичә, у чаршәнбә күни дәй биңго билән роберт зулейклар арисида башланған истиратигийилик сөһбәтниң мәзмуни һәққидә инчикиләп тохтулушни халимайдикән. Адам әрәлий, " мән чаршәнбә күни башлинидиған музакирә темиси һәққидә инчикиләп тохтулушни халимаймән," дәйду.

Америкиниң муавин ташқий ишлар министири золейк илгири 1 - нөвәтлик хитай - америка истиратигийилик сөһбити истиратигийилик қатламлиққа игә кәң даирилик мәсилиләргә четилғанлиқини билдүргән иди. Бирақ адам әрәлий, кишилик һоқуқ мәсилиси хитай - америка оттурисидики һәр дәриҗилик сөһбәтләрдә даим тилға елинидиған мәсилә, дәйду.

Чикаго мунбири: кишилик һоқуқ сөһбәттики әң муһим тема әмәс

"Чикаго мунбири гезити" ниң америка ташқи ишлар министирликидики исмини ашкарилашни халимайдиған әмәлдаридин игиллишичә, кишилик һоқуқ мәсилиси америка - хитай истратегийилик сөһбитидә тилға елинипла өтүп кетидиған омуми характерлик мәсилә икән. Бу әмәлдар, америка тәрәпниң президент буш өткән айда хитайни зиярәт қилғанда бейҗиң даирилири тәрипидин бастурулған сияси өктичиләр мәсилисини йиғинда оттуриға қоюш пилани йоқлиқини билдүргән.

Нури түркәл : америка кишилик һоқуқ мәсилисидә хитайға йүз хатирә қилиду

Мәркизи вашингтондики америка уйғур җәмийитиниң рәиси нури түркәлниң әскәртишичә, америка һөкүмити көп һалларда хитай кишилик һоқуқ мәсилиси тоғрисида ашкарә ипадә билдүрүштин сақлинип, хитайниң бу җәһәттики сәзгүрликигә әһмийәт беридикән.

Хәлқара кәчүрүм тәшкилати, кишилик һоқуқни көзүтүш тәшкилати қатарлиқ органлар, президент буш өткән айда хитайни зиярәт қилишниң алди - кәйнидә сияси көз қариши охшаш болмиған нурғун кишиләрниң бейҗиң һөкүмити тәрипидин қолға елинғанлиқини яки нәзәрбәнд қилинғанлиқини хәвәр қилған.

Хәлқара кишилик һоқуқни көзүтүш тәшкилатиниң әскәртишичә, президент буш кишилик һоқуқ мәсилисиниң өзи үчүн интайин җидди мәсилә икәнликини тәкитләп, хитайни зиярәт қиливатқан бир чағда бейҗиң даирилириниң өктичиләрни тутқун қилиш һәрикити униңға қилинған һөрмәтсизлик икән. (Әркин)