Uyghurlarda söygüning qimmiti

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghurlar ezeldin söygü - muhebbetni qedirleydighan, pütün insaniyetni söyidighan we her kishige shu söygüning türtkisi bilen mu'amile qilidighan ilghar xelq. Chünki ular biliduki, söygü hayatliqning jéni, qelbning zinniti we bextning kapalitidur. Söygüning qimmitini tonughan erbablar "dunyada söygü omumlishidighan bolsa, insanlar ne adaletke, ne qanun'gha muhtaj bolmighan bolatti" dégeniken qedimde. Ulugh alim jalalidin rumiy mundaq dégeniken: "söygü achchiqni tatliqqa, tupraqni altun'gha, kirni sapliqqa, késelni saqliqqa, türmini bostan'gha, ghezepni shepqetke aylanduridighan, tömürni éritidighan, tashni yumshitidighan, ölükni tirildüridighan we uninggha abihayat bexsh étidighan bir möjizidur."

Hezriti muhemmed eleyhissalam söygüning ehmiyitini bayan qilip, "allah ta'alaning nami bilen qesem qilimenki, siler mömin bolmighiche jennetke kirelmeysiler, bir biringlarni söymigiche mömin bolalmaysiler" dep körsetken.

Weten söygüsi

Eng shereplik we ulugh söygü weten söygüsidur. Heqiqiy yaxshi kishi öz wetinige sadiq bolidu. Chünki insanliqning teqezzasi wapadarliqni telep qilidu.

Se'udi erebistanining medine munewwere shehiride turushluq alim muhemmed niyaz hajim weten söygüsi heqqide toxtilip yene mundaq didi:" wijdanliq insan wetinini söyüshni insanliq burchi dep bilidu. Chünki insan xaraktéri yaxshiliqqa yaxshiliq qayturushni, yaxshiliq qilghanni söyüshni tebi'iy zörüriyet dep tonuydu. Dunyada insan üchün uninggha illiq baghrini échip, uni türlük németliri bilen kütüwalghan, uni barche yaxshiliqliridin behrimen qilghan, köksi keng, qoyni issiq ashu ana wetinidinmu söyümlük biri barmu?!

Insaniyet söygüsi

Muhemmed niyaz hajimning éytishiche, insanlarni söyüsh samawiy dinlarning hemmiside birdek terghib qilinip kelgen ilahiy desturdur. Xususen islam dinida insaniyet söygüsi güzel exlaqlardin sanilipla qalmastin, belki ibadetke yatidu. Insanlar insanliq étibari bilen öz ara qérindashlar, allah talagha bendichilik étibari bilen bir birige ortaqlardur.

Exlaqliq adem kishilerge ularning renggi, tili, irqi, dini we wetenlirining oxshash bolmighanliqi seweblik düshmenlik mewqi'eside bolmaydu. Chünki pütün insanlar hezriti ademdin, adem tupraqtin kelgen. Ularning arisidiki til, reng, irq perqliri peqet allah ta'alaning cheksiz qudritini we güzel sen'etlirini körsitidighan bérer alametlerdur. "Allahning qudritini namayan qilidighan alametlerdin biri, asmanlarni we zéminlerni yaratqanliqi, tilinglarning, rengginglarning oxshashmighanliqidur. Shübhisizki, buningda bilidighanlar üchün ibretler bardur" (rum sürisi).

Muhemmed niyaz hajim insaniyet söygüsi heqqide toxtilip yene mundaq dédi" yaxshi adem pütün insanlarni ularning diniy ayrimchiliqidin qet'iynezer söyidu, hörmetleydu, ulargha yardem qilidu we ulargha yaxshiliq tileydu. Emma kishilerning dinigha ziyankeshlik qilghan yaki ularning diyarlirigha xiris qilghan zalimlarni söymeydu, ulargha qarshi turidu.

Ulardin bashqilar din yaki pikir ayrimchiliqliri seweblik musulmanlar üchün düshmen sanalmaydu, belki musulmanlar bilen insaniy qérindashlardur. Bulargha insaniy yardemlerni we yaxshiliqlarni qilish güzel exlaqqa yatidu. Allah ta'ala qur'an kerimde: "kuffarlardin siler bilen urush qilmighan we silerni yurtunglardin heydep chiqarmighanlargha kelsek, allah silerni ulargha yaxshiliq qilishinglardin we ulargha adil bolushunglardin tosmaydu." Dep körsetken.

Tebi'et söygüsi

Muhemmed niyaz hajimning éytishiche, tebi'et insaniyetning menpe'eti üchün yaritilghan. Uningdin paydilinish, uni asrash, uni söyüsh we qoghdash güzel exlaqlardin sanilidu. Exlaqliq yaxshi adem tebi'etni söyidu we uni asraydu. Tebi'etning sapliqini saqlash insanlarning ten saqliqini saqlishi üchünmu muhim bolghan bir ishtur.

Tebi'etni asrashning yoli muhit taziliqigha ri'aye qilish we tebi'etke qarshi exlaqliq bolushtin kélidu. Exlaqliq insan özining menpe'eti üchün yaritilghan bu tebi'etni choqum söyidu. Uni söygen iken, elwette uni asraydu. (Toxti)