Буш: әркинлик йолида илгириләш " дәвримиздики улуғ дастан"

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Президент җорҗи буш сәйшәнбә күни дөләт мәҗлисидә америка пуқралириға қошма штатларниң дөләт әһвали һәққидә доклат берип, америкиниң ички- ташқи вәзийити вә сияситини шәрһилиди. У, америкиниң узун - муддәтлик пилани " дуняримизда мустәбитликкә" хатимә бериш, дәп көрсәтти вә шуниң билән биргә " әркинлик йолида илгириләш дәвримиздики улуғ дастан" деди.

У, "2006- йили башланған бир чағда дуня хәлқиниң йеримидин көпрәки демократик дөләтләрдә яшаватиду. Әмма шуниң билән биргә биз сүрийә, берма, зимбабуви, шималий корийә вә иранға охшаш дөләтләрдә яшайдиған, хәлқниң қалған йеримини унтуп қалмаслиқимиз керәк. Чүнки адаләткә болған тәләпләр вә дуня тинчлиқи уларниң әркинликини зөрүр қилмақта", дәйду.

Оттура шәрқ мәсилиси

Буш 2002 - йили сөзлигән дөләт әһвали һәққидики нутиқида, шималий корийә, иран вә ирақларни биологийилик, химийилик вә ядро қораллириға игә болуш пешидики "қәбиһ күчләр " дәп атиған иди. "Қәбиһ күчләр" қатаридики ирақ 2003 - йили америка башчилиқидики иттипақдаш күчләр тәрипидин бойсундурулди. Әмма униң био-химийилик қоралларға игә әмәслики ашкариланди. Президент буш сәйшәнбә күнки нутуқида шималий корийини тәнқид қилиш тонини пәсәйтип, иран билән пәләстин радикал ислам һәрикити хамасни агаһландуруш тонини йүксәлтти.

Буш, иранни " гөрүгә еливалған аз сандики моллилар тәбиқиси хәлқини ялғузлуқ вә бесим астида тутмақта " дәйду. Буш, иранни пәләстин вә ливанда террорчиларни қоллаш вә ядро қораллирини тәрәққи қилдурушни давамлаштуруш билән әйиблиди. У, " иран һөкүмити ядро қоралларға еришиш арзусида дуня билән тиркәшмәктә. Әмма дуня дөләтлири иран һакимийитиниң ядро қоралларға игә болушиға йол қоймаслиқи керәк. Америка бу тәһдиткә хатимә бериш йолида дуняни давамлиқ сәпәрвәр қилиду " деди.

Демократийиләштүрүш күришини давамлаштуруш

Пәләстин мәсилисини тилға алғанда буш, "нөвәттә хамас рәһбәрлири исраилийини етирап қилиши, қорал ташлап террорлуқни рәт қилиши, узун - муддәтлик тинчлиқ үчүн хизмәт қилиши керәк " дәйду. Президент бушниң тәкитлишичә, америка дуняға демократийини тарқитиш йолида күрәш қилишни давамлаштуридикән. У, " америка езилгән хәлқләрни азат қилиш вә дуня тинчлиқини илгири сүрүш тарихй чақириқиға аваз қошиду" дәп көрсәтти.

Бирақ мутәхәссисләрниң пикиричә, президент буш нутуқиниң бу қисимида мәсилини омумйүзлүк тилға алған болуп, нишанини конкрет бир дөләткә қаратмиған. Шуңа бу хитайға охшаш демократийә вә кишилик һоқуқ мәсилиси бар бәзи дөләтләрниң җиддий инкасини қозғимаслиқи мумкин.

Буш, демократийини рәт қилған дөләтләрни тилға алғанда шималий корийини бирла қетим әскәртип өтти. У, шималий корийә билән болған ядро қораллар мәсилисидики талаш - тартишниң тәпсили диталлирини тилға алмиған. Көзәткүчиләрниң әскәртишичә, у шималий корийә билән ядро қораллар сөһбити басқучида пйоңяңниң ғәзипини қозғайдиған сөзләрни қилиштин өзини қачирған болуши мумкин.

Иқтисад мәсилиси

Бушниң хитай мәсилисини тилға алғанда қилған сөзлири нисбәтән мөтидил болуп, буш һөкүмити хитайни адаләтсиз сода риқабити елип бериш билән әйиблисиму, әмма у нутуқида америкилиқларни бейҗиңни тәнқид қилиш орниға риқабәт күчини күчәйтишкә чақирди. У, хитайни америкиниң "йеңи риқабәтчиси" дәп атиған. Буш мундақ дәйду: америка иқтисади йәнила күчлүк, бирақ биз мәғрурланмаслиқимиз керәк. Дуня иқтисадиниң динамикисида хитай вә һиндистанға охшаш риқабәтчиләрни нәзәрдә тутушимизға тоғра келиду ". Бирләшмә ахбарат агентлиқиниң тәкитлишичә, хитай, иқтисадимизниң тез тәрәққияти дуня базирини мәнпәәтдар қиливатиду, дәп қараш билән биргә, өзини дуня сода саһәсиниң һәмкарлашқучи әзаси, дәп көрсәтсиму, бирақ америка хитай маллириниң ямрап кетиши вә хитай тоқулма боюмлириниң америкиға сәлдәк еқип киришидин нарази иди. Шуниң билән биргә бейҗиң, америка вә явропа иттипақи қатарлиқ сода шериклириниң хәлқ пулини қиммәтләштүрүш җәһәттики бесимиға дуч кәлмәктә иди. Әмма президент буш бу мәсилиләрни тилға алмиди.

Ирақтин қошун чекиндүрүш

Буш, ирақни тилға алғанда қошун чекиндүрүш вақит җәдивили елан қилишни рәт қилди. "Ғәлибә қазинишқа ишәнчлик пиланимиз бар " дәп тәкитлигән бушниң әскәртишичә, қошун чекиндүрүш мәсилисини сиясәтчиләр әмәс, һәрбийләр қарар қилиши керәк. Буш "биз қошун чекиндүрүш иқтидариға игә болушимиз, әмма бу қарарни вашингтондики сиясәтчиләр әмәс, бәлки бизниң һәрби қоманданлиримиз чиқириши керәк " дәйду.

Буш, нефит енергийә мәсилисини тилға алғанда, йеңи енергийә мәнбәлирини ечишқа мәбләғ селишни күчәйтип, оттура шәрқниң нефитигә тайинишни азайтимиз, деди. Бушниң әскәртишичә, америка 2025 - йилғичә оттура шәрқ нефитигә тайинишни 75 % азайтидикән. (Әркин)