Dunyada sün'iy hemrahlarni qoghdash buyiche yéngi burulush


2007.02.15

Xitay 2007 ‏- yil 11 ‏- yanwar küni sün'iy hemrahqa qarshi qoral sinaq qildi. Bu sinaq arqiliq özining orbitida aylinip turuwatqili yette yil bolghan féngyün 1- c belgilik hawarayi sün'iy hemrahini 530 déngiz chaqirim igizlikte partlatti. Xitay özining bu qétimqi alem boshluqi qorallirini sinaq qilghanliqini ikki heptidin kéyin étirap qilghandin kéyin, dunyagha " biz tinchliq üchün qollinimiz" déyishke bashlidi. Emma sün'iy hemrah pachaqlan'ghandin kéyinki minglighan xitay exletliri hazir alem boshluqida leylep yüridu. Chünki xitay bashqa döletlerge oxshash alem boshluqigha chiqarghan téxnika eslihelirini tinch yol bilen qayturuwélish yaki parchilirini yighiwélish iqtidarigha ige emes. Bu mesile hazir xelq'arada munazire qozghidila emes, belki yéngi borulush peyda qildi.

Xitay da'irilirining alem boshluqida qoral sinaq qilghandin kéyinki jakarliri bir-birige zit

Amérikining dölet mudapi'e uchur merkizi ( CDI ) we b b s élan qilghan mulahizilerde bayan qilinishiche, xitay sün'iy hemrahqa qarshi qoral sinaq qilghandin kéyin, xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi lyu jenchaw "bu sinaq bashqa bir döletke qaritilmighan" dep bayan qildi. Xitayning dölet mudapi'e ministiri saw gu'angchu'en "bundaq qorallarni dawamliq sinaq qilidighan pilanimiz yoq" dep jakarlidi. Uningdin kéyin, xitayning tashqi ishlar minsitiri li jawshin 15 ‏- féwral küni yaponiyide "junggo alem boshluqi téxnikisini tinchliq üchün qollinidu" dep jakarlidi. Buningdin melumki, xitay da'irilirining alem boshluqida qoral sinaq qilghanliqi toghrisidiki jakarliri bir-birige zit. Ular bu sinaqning rastini dunyagha chüshendürüsh üchün yene qandaq yalghan éytalishi mumkin?

Xitayning "bashqa döletke qaritilmighan" dégini yalghan

Amérika yer shari bixeterlik mesililiri tetqiqatchisi john ependining bayan qilishiche, xitayning 11 ‏- yanwar küni élip barghan sün'yi hemrahqa qarshi qoral siniqi tunji qétimliq sinaq emes, belki buningdin burunqi yigirme nechche yil ichide xitay 4 qétim sinaq élip bérip meghlup bolghan idi. Alem boshluqida amérikining uchur -alaqe, charlash, ayrupilanlargha yünilish körsitish, hawa rayi qatarliq jehetlerde xilmu-xil sün'iy hemrahliri bar. Xitayning buqétimqi sün'iy hemrahqa qarshi qoral siniqi, radar dolqunlirigha qarshi kashila qilish siniqi qatarliq sinaqliri héchbolmighanda teywen'ge qaritilghanliqi nahayiti éniq. Chünki xitay teywenni özining birqismi dep qaraydu, amérika bolsa teywenning musteqil bolushini qollimisimu, emma qanun jehettin eger teywen tajawuzgha uchrisa uni qoghdash mejburiyiti bar. Amérika bu jehette köpinche halda sün'iy hemrahlardin paydilinishqa tayinidu. Bu menidin éytqanda, xitayning bu xil qoral siniqi amérikighimu qaritilghan.

Xitay alliqachan rayon xaraktérlik toqunushning ichide

Amérikidiki "miras fond jem'iyiti"ning tetqiqatchisi john tasik ependining bayan qilishiche, xitayning mushu bir yil ichide jakarlighanlirini eslep köridighan bolsaq, xitay alliqachan rayon xaraktérlik toqunushning ichide turuwatidu. Xitayning bir déngiz piloti yaponiye térritoriyisidiki senkaku arallirigha yéqinliship, uni "junggoning déngiz teweliki" dep jakarlidi. Tarixtin buyan xitay bilen koriye chégrisi bolup kéliwatqan chang beysen téghini "junggoning igilik hoquqi teweside" dep jakarlidi. Dalay lama tashqi mongghuliyini ziyaret qilmaqchi bolghanda, "eger tashqi monggholiye dalay lamaning ziyaritini qobul qilsa, junggo tashqi monggholiyining bashqa döletler bilen bolghan barliq tömür yol qatnishi we iqtisadiy alaqisini üzüp tashlaydu" dep jakarlidi... Eger mushu toqunushlarning qaysi biri jiddiy tüske kirse, xitay amérika, yaponiye, gherbiy yawropa, isra'iliye, hetta hindistanningmu alem boshluqidiki sün'iy hemrahlirigha hujum qilishi turghan gep.

Amérikining xitay bilen alem boshluqi téxniki'isi jehette kélishim tüzüshi hajet emes

Birleshme agéntliqining yazghuchisi jérmund jeysénnning bayan qilishiche, xitay sün'iy hemrahqa qarshi qoral siniqi élip barghandin kéyinla, alem boshluqida qoral sinaq qilishni cheklesh toghrisida amérika bilen biwaste söhbetliship, kélishm tüzüsh xiyalida boldi.

Emma amérikining arizona shitatidin saylan'ghan kéngesh palata ezasi john kiyl ependining bayan qilishiche, amérika sün'iy hemrahlirining bixeterlikini qoghdap qalalishidiki birdin ‏- bir yol düshmenleshküchi qorallarnila emes, alem boshluqidiki sün'iy hemrahlargha zexme yetküzidighan exlet-tozanlardin ibaret düshmennimu atmosfiradin chetleshtürüshtin ibaret. 1960 ‏- Yillarda sowét ittipaqi sün'iy hemrahlarni pachaqlaydighan qorallarni nechche on qétim sinaq qilghan, hetta 1985 ‏- yili sün'iy hemrahlargha qarita yer yüzidin emes, belki 80 ming gez igizliktiki hawa boshluqidin atidighan téxnkigha ige bolghan idi. Sün'iy hemrahqa qarshi élip bérilghan bundaq sinaqlar 1997 ‏- yili amérika her qandaq sün'iy hemrahni yer yüzidin lazir nuri bilen ema qilip qoyalaydighan iqtidargha ige bolghanda, andin axirlashqan idi. Amérikining wekili kiritinaning 14 ‏- féwral küni jenwe yighinida bayan qilishiche, hazir amérikining xitay bilen alem boshluqi téxnikisi jehette söhbetlishishi yaki kélishim tüzüshi hajet emes. Amérika sün'iy hemrahlarni qoghdash iqtidarigha ige. Belki amérika prézidénti jorji bushning 2008 ‏- yilliq xamchotidimu, amérikining alem téxnikisi jehettiki üstünlükini saqlash üchün dawamliq tetqiqat élip bérishqa 10 milyon amérika dolliri ajritilghan. (Weli)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.