Чен шуйбйән билән майиңҗюниң сөһбәт хатириси (1)

Тәйвәндики гоминдаң партийисиниң йеңи рәиси майиңҗю әпәнди 3 ‏- айниң 19 ‏- күнидин 29 ‏- күнигичә америкиниң вашингтон, нюйорк, лос анҗилис шәһәрлирини зиярәт қилған иди. Майиңҗю әпәнди тәйвәнгә қайтип кәлгәндин кейин, тәйвән президенти чен шуйбйән билән сөһбәт өткүзүп, учур вастилири алдида көз қараш алмаштурди. Мулаһизичиләрниң баян қилишичә, чен шуйбйән билән майиңҗюниң сөһбити чоң қуруқлуқтики коммунист партийиниң рәиси хуҗинтавниң америкини зиярәт қилиш алдида турғанда өткүзүлгәнлики техиму әһмийәтлик болди. Бу сөһбәт арқилиқ кишиләргә тәйвәндики көкчиләр билән йешилчиларниң көз қаришида қандақ ортақ ноқтилар вә йәнә қандақ охшимайдиған ноқтиларниң барлиқи бирқәдәр айдиң болди.

Чен шуйбйән: тәйвәндики икки чоң партийә бир-биригә дүшмән әмәс, бәлки сәпдаш

‏- Гоминдаң рәиси ма йиңҗю әпәнди америкини зиярәт қилиш җәрянида оттуриға қойған көз қараш вә тәшәббусларға, гәрчә һәммә адәм қошулуп кәтмисиму, әмма мән униң бизниң қарши тәрипимиздики қирғақни, тәйвән хәлқи өзи сайлап чиққан президент билән сөзлүшүшкә чақирған авазиға рәһмәт ейтимән, ‏-‏- дәп сөзини башлайду тәйвән президенти чен шуйбйән әпәнди. Чен шуйбйәнниң баян қилишичә, һазир чоң қуруқлуқ билән тәйвәндики чоң пәрқ ‏- турмуш шәкли вә түзүм җәһәттики охшимаслиқ. Тәйвән демократик дөләт, у әтрәп болса мустәбит түзүмдики дөләт, бу җәһәттики пәрқ наһайити ениқ. Мән рәис майиңҗюниң вәтән сөйидиғанлиқиға шөбһиләнмәймән. ‏- Дәйду чен шуйбйән, ‏- у чоң қуруқлуқтики коммунист һөкүмитиниң 'бирликкә кәлтүрүш қануни'ға қарши туридиғанлиқини аллиқачан ениқ ипадилигән иди. Биз иккимиз 'тәйвән җоңгониң айрилмас муқәддәс зимини' дегән сөзини қобул қилмаслиқ җәһәттә ортақ. Тәйвәндики гоминдаң партийиси (милләтчи партийә) минҗиңдаң партийиси (демократийә вә илғарлиқ партийиси) ниң дүшмини әмәс, бизниң иқтисад, турмуш, һәрбий, депломатийә җәһәтләрниң һәммисидә мәнпәәтимиз ортақ. Биз бу җәһттә яхши сәпдаш болалаймиз. Бизниң ортақ дүшминимиз пәқәт бирла, у болсиму чоң қуруқлуқтики хитай коммунист партийиси.

Ма йиңҗю: тәйвән хәлқи һәммси бир чоң кемидә, бу кемини охшимиған йүнилишкә тартмаслиқ керәк

‏-Мән президент чен шуйбйәнниң маңа бәргән иҗабий җавабиға рәһмәт ейтимән, ‏- дәйду тәйвәндики гоминдаң партийисиниң йеңи рәиси майиңҗю әпәнди. Майиңҗю әпәндиниң баян қилишичә, у америка зяритиниң 8 ‏- күни лос анҗилис шәһригә кәлгәндә, бу қетимқи америка зияритини пүтүн тәйвән хәлқиғә доклат қилишни, зиярәт җәрянидики тәсиратлирини, гәрчә нурғун кишиләр қарши туриватқан болсиму, йәнила чуқум тәйвән президенти чен шуйбйәнгә сөзләп беришни қарар қилған. Майиңҗю әпәнди америкида болуп өткән муназиләрниң мәзмунини тунуштурғанда, "тәйвәнниң һазирқи әһвали, худди америкиниң тәйвән җәмийити рәиси давит әпәнди тәсвирлигәндәк, тәйвәндә 23 милйон хәлқ бир чоң кемидә, әмма бу кемини һәйдәйдиғанлар һазир уни охшимиған йүнилишкә тартиватқан әһвал. Шуңлашқа мән президент чен шуйбйән билән бирликтә тәйвән хәлқниң ортақ мәнпәәтини чииқш ноқта қилишни илгири сүрүш лазим, дәп қараймән,теги -тәктидин ейтқанда, биз бу җәһәттә ортақ. Әгәр биз ортақ мәсилидиму йәнила һәмкарлишалмисақ, чәтәлләр бизгә қандақ ярдәм қилиду? биз һазир 'бирлик яки мустәқиллиқ' дегән мәсилә үстидила боливатқан түгимәс талаш -тартишни ахирлаштуруп, һазирқи һаләтни сақлап қелип, хәлқ турмуши мәсилиси үстидила ойлишидиған нуқтиға келишимиз керәк"дәп баян қилған.

‏Чен шуйбйән: коммунист һөкүмиитниң тәйвәнгә қаратқан башқурулидиған бомбилири һәр йили 100 дин көпийиватиду

-Мән майиңҗю әпәндиниң тәсиратини чин қәлбимдин қоллаймән, ‏- дәйду тәйвән президенти чен шуйбйән. Униң баян қилишичә, тәйвәндики һуқуқ тутиватқан партийә билән өктичи партийиләр оттурисида, дөләт үчүн қайғуруш, хәлқни көзләш, тәйвәнниң кәлгүси нишани җәһәтләрдә чоң ихтилап йоқ. Әмма бизниң оттуримизда тәпсилй ипадиләштә пәрқ бар. Майиңҗюниң "икки тәрәпниң бирликкә килиш' мәсилиси һәққидики көз қаришиға, мәсилән, у 'икки тәрәпни бирликкә кәлтүрүшниң алдинқи шәрти җоңхуа мингониң мәвҗутлиқи' дәп оттуриға қойғанда, чоң қуруқлуқтики коммунист партийә буниңға қошулмиған. Буниңдин кейинму қошулуши натайин. Мән майиңҗю әпәндигә америкиниң сабиқ президенти килинтон әпәнди тәкитләп келиватқан 'хитай коммунист партийисиниң гепигә ишәнгили болмайду, тәйвәнниң өзиниң муәййән тәшәббуси болуш керәк, икки бислиқ келишмини қобул қилғили болмайду' дегән тәҗрибини тәшәббус қилимән, ‏- дәйду чен шуйбйән. Униң тәкитлишичә, чоң қуруқлуқтики коммунист һөкүмиитниң тәйвәнгә қарита орунлаштуриватқан башқурулидиған бомбилири һәр йили 100 дин көпийиватиду. Чоң қуруқлуқтики коммунист һөкүмити тәйвәнни өзигә қушувелиш үчүн аллиқачан вақит җәдивили бикитип болди. Тәйвәндики һәр тәрәп һәргиз бу пакитларни көрүп туруп, көзини юмувалмаслиқи керәк.

Чен шуйбйәнниң ейтишичә, алдимиздики 2007 ‏- йили, 2010‏ - йили вә 2015 ‏- йилидин ибарәт бу 3 йил наһайити муһим йиллар. Тәйвән мәсилисни ойланғанда, мушу йилларда йүз бериш иһтимали бар дүшмәнликни чуқум нәзәрдә тутуш керәк. Чен шуйбйән сөзидә һазирқи һаләтни сақлап қелишта, 'бир җоңго' дәп тәкитлигәндә чуқум тәйвәндики һазирқи демократийини, әркинликни, кишилик һуқуқ рикортини сақлап қелиш керәкликини, тәйвәнниң дәриҗисини төвәнлитилишикә, тәйвәнни йәрлик һакимийәткә өзгәртиветишкә, тәйвәнниң територийә һуқуқини елип ташлашқа қарши туруш лазимлиқини тәкитлигән. Униң баян қилишичә, хитай билән тәйвән оттурисида 'бир җоңго' дегәнниң әмәлгә ашмиғанлиқидики сәвәп ‏- чоң қуруқлуқтики коммунист һөкүмитиниң 'бир җоңго' дегини 'җоңхуа хәлқ җумһурийити', бу майиңҗю әпәнди ейтиватқан 'бир җоңго', йәни 'җоңхуа минго һөкүмити' дегән билән охшимиғанлиқидин ибарәт. Бизниң һазирқи тәйвән һөкүмитимиз чоң қуруқлуқтики җоңхуа хәлқ җумһурийитиниң мәвҗутлииқни итирап қилиду. Әмма улар җоңхуа мингониң мәвҗутлиқини итирап қилмайду. Бу җәһәттә әқәллиси майиңҗю әпәнди билән охшимайду. Майиңҗюниң 'җоңхуа минго' дегини һазирқи ташқи моңғулийини, чоң қуруқлиқтики һәр қайси өлкиләрни өз ичигә алса, чоң қуруқлуқтики җоңхуа хәлқ җумһурийити ташқи моңғулийини өз ичигә алмайду, әмма тәйвәнни өзиниң бир өлкиси дәп қарайду. Бу конкрт мәсилиләрдә , майиңҗю әпәнди коммунист һөкүмити билән қандақ ортақлишиду? (давами бар) (вәли)