تەيۋەن ھۆكۈمىتى "خىتاي تىلى بىردىن-بىر ھۆكۈمەت تىلى" دېگەن سىياسەتنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا يۈزلەنمەكتە

• مۇخبىرىمىز ۋەلىنىڭ بۇ ھەقتىكى مەلۇماتى
• Download story audio

"بىرلەشمە ئاگېنتلىقى" نىڭ 20 ‏- مارت كۈنى تەيبيدىن خەۋەر قىلىشىچە، ھازىر تەيۋەن پارلامىنتىدا "دۆلەت تىلى" دېگەن مەسىلە ھەققىدىكى تەكلىپ ‏- لايىھىلەر كۆزدىن كۆچۈرۈلىۋاتىدۇ. تەيۋەننىڭ پارلامىنت باشلىقى سۇ جېنچاڭ "تەيۋەن بىر تىللىق جەمئىيەت ئەمەس، تەيۋەن جەمئىيىتىدىكى ھەرخىل تىللار تەڭ باراۋەر ئورۇندا تۇرۇشى ۋە ئوخشاش قوللاشقا ئىگە بولۇشى لازىم. بۇ ئارالدا تەيۋەن تىلى، خاككا تىلى ۋە باشقا يەرلىك تىللارنىڭ ھەممىسىنى كەمسىتىشكە يول قويۇلمايدۇ"دەپ جاكارلىغان. ھازىر تەيۋەندە يۈز بېرىۋاتقان بۇ ئۆزگىرىشنى، يەنى تەيۋەن ئارىلىدا ئۇزۇندىن بۇيان ھۆكۈمران ئورۇندا تۇرۇپ كېلىۋاتقان "خىتاي تىلى بىردىن-بىر ھۆكۈمەت تىلى" دېگەن سىياسەتنىڭ ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا يۈزلىنىۋاتقانلىقىنى، ئۇچۇر ۋاستىلىرى كوممۇنىست خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ غەزىپىنى يەنە بىر قېتىم قوزغىشى مۇمكىن، دەپ قارىماقتا.

تەيۋەندە كەڭ قوللىنىلىدىغان تىل بېيجىڭ شىۋىسى ئاساسىدا تەرەققى قىلدۇرۇلغان خىتايچە ئورتاق تىل (پۇتۇڭخۇا) ئەمەس

"بىرلەشمە ئاگېنتلىقى"نىڭ بۇ خەۋىرىدە بايان قىلىنىشىچە، 1949 ‏- يىلى كوممۇنىست پارتىيە تەرىپىدىن مەغلۇپ قىلىنغاندىن كېيىن تەيۋەنگە قېچىپ كەلگەن جاڭ كەيشى ئارمىيىسى تەيۋەندە ھۆكۈمەت تىلى قىلىۋالغان "خىتايچە ئورتاق تىل"غا قارىغاندا، تەيۋەن ئارىلىغا 17 ‏- 18 ‏- ئەسرلەردە كەلگەن كۆچمەنلەرنىڭ تىللىرى ئاساسىدا شەكىللەنگەن تەيۋەن تىلى تېخىمۇ كەڭ دائىرىدە قوللىنىلىۋاتقان ئورتاق تىل. تەيۋەندىكى بۇخىل تىللارنىڭ ئەڭ چوڭى مىننەن تىلى ۋە خاككا تىلى. ئەمما بۇ يەرلىك تىللار جاڭ كەبيشى گۇرۇھى تەرىپىدىن كەمسىتىلگەن ۋە چەتكە قېقىلغان ئىدى.

1919 ‏-يىلى مانجۇ سۇلالىسى ئاغدۇرۇلغاندىن كېيىن، چوڭ قۇرۇقلۇقتا بېيجىڭ شىۋىسى ئاساسىدا تەرەققى قىلدۇرۇلغان خىتايچە ئورتاق تىل (پۇتۇڭخۇا) ئومۇملاشتۇرۇلۇشقا باشلىغاندا، تەيۋەندە يەنىلا "مىننەن تىلى" دەپ ئاتىلىدىغان فۇجەن شىۋىسىگە ئوخشاپ كېتىدىغان تىل ئومۇملاشماقتا ئىدى. جاڭ كەيشى تەيۋەنگە قېچىپ كەلگەندىن كېيىنلا، 1950 ‏- يىلىدىن باشلاپ تەيۋەندىكى يەرلىك تىللارنى كەمسىتىپ، ئۇنىڭ ئورنىغا چوڭ قۇرۇقلۇقتىكى "خىتايچە ئورتاق تىل"نى رەسمىي ھۆكۈمەت تىلى قىلىپ بېكىتكەن ئىدى.

تەيۋەن پارلامىنتىدا ھازىر مۇزاكىرە قىلىنىۋاتقان "دۆلەت تىلى لايىھىسى" خىتاينىڭ غەزىپىنى كەلتۈرۈشى مۇمكىن

"رويترس ئاگېنتلىقى"نىڭ بايان قىلىشىچە، تەيۋەندە ھازىر يەرلىك تىللارنى زور كۈچ بىلەن تەرەققى قىلىش پۇرسىتىگە ئىگە قىلىش ۋە ئۇنى قانۇنلاشتۇرۇش ھەرىكىتى داۋاملىشىۋاتىدۇ. تەيۋەندە 2000 ‏- يىلى ئېلىپ بېرىلغان پرېزىدېنت سايلىمىدا، چېن شۇيبيەننىڭ رەسمىي سورۇنلاردا ئورتاق تىلنى قايرىپ قويۇپ يەرلىك تىلدا سۆزلىشى ناھايىتى زور قوللاشقا ئېرىشكەن ئىدى. تەيۋەندە ئېلىپ بېرىلىدىغان 2008 ‏- يىللىق پرېزىدېنت سايلىمى يەنە يېقىنلاشتى. تەيۋەن ھۆكۈمىتى ھازىر "خىتاي تىلى بىردىن-بىر ھۆكۈمەت تىلى" دېگەن سىياسەتنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا يۈزلىنىپ، تەيۋەن جەمئىيىتىدە قوللىنلىۋاتقان ھەممە خىل تىلنىڭ تەڭ باراۋەرلىكىنى ۋە ئۇنى ئەركىن تەرەققى قىلدۇرۇش لازىملىقىنى تەكىتلىگەنلىكى بىرخىل يېڭى يۈزلىنىش. ھازىر تەيۋەن پارلامىنتى بېسىۋاتقان بۇ بىر قەدەم چوڭ قۇرۇقلۇقتىكى كوممۇنىست خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ يەنە بىر قېتىم غەزىپىنى قوزغىشى مۇمكىن.

2003 ‏- يىلى، جاڭ كەيشىنىڭ تىل كومىتېتى تۈزگەن "خىتاي ئورتاق تىلى" نى تەيۋەندە بىردىن-بىر ھۆكۈمەت تىلى قىلىش توغرىسىدىكى ئۆلچەمنى بىكار قىلىش تەكلىپى ئوتتۇرىغا قويۇلغان ئىدى

"خىتاي ۋاقىت گېزىتى" دە ئېلان قىلىنغان خەۋەر ئارخىپىغا قارىغاندا، 2003 ‏- يىلى تەيۋەندە 11 خىل يەرلىك مىللىي تىل ۋە ئۇنىڭدىن باشقا يەنە سىرتتىن كېلىپ يەرلەشكەن خاككا تىلى مەۋجۇت ئىكەنلىكى ۋە كەڭ كۆلەمدە ئومۇملىشىۋاتقانلىقى، ئەمدى جاڭ كەيشىنىڭ تىل كومىتېتى تۈزگەن "خىتاي ئورتاق تىلى"نى تەيۋەندە بىردىن-بىر ھۆكۈمەت تىلى قىلماسلىق لازىملىقى تەكىتلەنگەن ئىدى. ئەمما ئەينى ۋاقىتتا گومىنداڭچىلار جاھىللىق بىلەن قارشى تۇرۇپ، چوڭ قۇرۇقلۇقتىكى كوممۇنىست پارتىيىگە يانتاياق بولۇۋالغانلىقتىن، بۇ تەكلىپ لايىھىسى ۋاقتىنچە توختىتىپ قويۇلغان ئىدى. ئەمما تەيۋەن جەمئىيىتىدە بۇ ھەقتىكى مۇنازىرىلەر ئۆزلۈكسىز داۋام قىلماقتا.

جاڭ كەيشىنىڭ "خىتايچە ئورتاق تىلى" غا تەيۋەنلىكنىڭ تىلى كەلمەيدۇ

"زەيباۋ تور بېتى"دە داۋاملىشىۋاتقان مۇنازىرىلەردە بايان قىلىنىشىچە، خۇددى چوڭ قۇرۇقلۇقتىكى "خىتايچە ئورتاق تىل" غا جاڭ كەيشىنىڭ تىلى كەلمىگەندەك، جاڭ كەيشىنىڭ شىۋىسى ئارىلىشىپ قالغان تەيۋەندىكى "خىتايچە ئورتاق تىل" غىمۇ گومىنداڭ ئەسكەرلىرىنىڭ تىلى كەلمىگەندەك، چوڭ قۇرۇقلۇقتىكى "خىتايچە ئورتاق تىل" غىمۇ، جاڭ كەيشىنىڭ شىۋىسى ئارىلىشىپ قالغان تەيۋەندىكى "خىتايچە ئورتاق تىل" غىمۇ تەيۋەنلىكلەرنىڭ تىلى كەلمەيدۇ. شۇڭلاشقا تەيۋەن ھۆكۈمىتى چۇقۇم تەيۋەننىڭ ئۆزىنىڭ دۆلەت تىلىنى يولغا قويۇشى لازىم. (ۋەلى)