Teywen hökümiti "xitay tili birdin-bir hökümet tili" dégen siyasetni emeldin qaldurushqa yüzlenmekte

• Muxbirimiz welining bu heqtiki melumati
• Download story audio

"Birleshme agéntliqi" ning 20 ‏- mart küni teybydin xewer qilishiche, hazir teywen parlamintida "dölet tili" dégen mesile heqqidiki teklip ‏- layihiler közdin köchürüliwatidu. Teywenning parlamint bashliqi su jénchang "teywen bir tilliq jem'iyet emes, teywen jem'iyitidiki herxil tillar teng barawer orunda turushi we oxshash qollashqa ige bolushi lazim. Bu aralda teywen tili, xakka tili we bashqa yerlik tillarning hemmisini kemsitishke yol qoyulmaydu"dep jakarlighan. Hazir teywende yüz bériwatqan bu özgirishni, yeni teywen arilida uzundin buyan hökümran orunda turup kéliwatqan "xitay tili birdin-bir hökümet tili" dégen siyasetning emeldin qaldurushqa yüzliniwatqanliqini, uchur wastiliri kommunist xitay hökümitining ghezipini yene bir qétim qozghishi mumkin, dep qarimaqta.

Teywende keng qollinilidighan til béyjing shiwisi asasida tereqqi qildurulghan xitayche ortaq til (putungxu'a) emes

"Birleshme agéntliqi"ning bu xewiride bayan qilinishiche, 1949 ‏- yili kommunist partiye teripidin meghlup qilin'ghandin kéyin teywen'ge qéchip kelgen jang keyshi armiyisi teywende hökümet tili qiliwalghan "xitayche ortaq til"gha qarighanda, teywen ariligha 17 ‏- 18 ‏- esrlerde kelgen köchmenlerning tilliri asasida shekillen'gen teywen tili téximu keng da'iride qolliniliwatqan ortaq til. Teywendiki buxil tillarning eng chongi minnen tili we xakka tili. Emma bu yerlik tillar jang kebyshi guruhi teripidin kemsitilgen we chetke qéqilghan idi.

1919 ‏-Yili manju sulalisi aghdurulghandin kéyin, chong quruqluqta béyjing shiwisi asasida tereqqi qildurulghan xitayche ortaq til (putungxu'a) omumlashturulushqa bashlighanda, teywende yenila "minnen tili" dep atilidighan fujen shiwisige oxshap kétidighan til omumlashmaqta idi. Jang keyshi teywen'ge qéchip kelgendin kéyinla, 1950 ‏- yilidin bashlap teywendiki yerlik tillarni kemsitip, uning ornigha chong quruqluqtiki "xitayche ortaq til"ni resmiy hökümet tili qilip békitken idi.

Teywen parlamintida hazir muzakire qiliniwatqan "dölet tili layihisi" xitayning ghezipini keltürüshi mumkin

"Roytrs agéntliqi"ning bayan qilishiche, teywende hazir yerlik tillarni zor küch bilen tereqqi qilish pursitige ige qilish we uni qanunlashturush herikiti dawamlishiwatidu. Teywende 2000 ‏- yili élip bérilghan prézidént saylimida, chén shuybyenning resmiy sorunlarda ortaq tilni qayrip qoyup yerlik tilda sözlishi nahayiti zor qollashqa érishken idi. Teywende élip bérilidighan 2008 ‏- yilliq prézidént saylimi yene yéqinlashti. Teywen hökümiti hazir "xitay tili birdin-bir hökümet tili" dégen siyasetni emeldin qaldurushqa yüzlinip, teywen jem'iyitide qollinliwatqan hemme xil tilning teng barawerlikini we uni erkin tereqqi qildurush lazimliqini tekitligenliki birxil yéngi yüzlinish. Hazir teywen parlaminti bésiwatqan bu bir qedem chong quruqluqtiki kommunist xitay hökümitining yene bir qétim ghezipini qozghishi mumkin.

2003 ‏- Yili, jang keyshining til komitéti tüzgen "xitay ortaq tili" ni teywende birdin-bir hökümet tili qilish toghrisidiki ölchemni bikar qilish teklipi otturigha qoyulghan idi

"Xitay waqit géziti" de élan qilin'ghan xewer arxipigha qarighanda, 2003 ‏- yili teywende 11 xil yerlik milliy til we uningdin bashqa yene sirttin kélip yerleshken xakka tili mewjut ikenliki we keng kölemde omumlishiwatqanliqi, emdi jang keyshining til komitéti tüzgen "xitay ortaq tili"ni teywende birdin-bir hökümet tili qilmasliq lazimliqi tekitlen'gen idi. Emma eyni waqitta gomindangchilar jahilliq bilen qarshi turup, chong quruqluqtiki kommunist partiyige yantayaq boluwalghanliqtin, bu teklip layihisi waqtinche toxtitip qoyulghan idi. Emma teywen jem'iyitide bu heqtiki munaziriler özlüksiz dawam qilmaqta.

Jang keyshining "xitayche ortaq tili" gha teywenlikning tili kelmeydu

"Zeybaw tor béti"de dawamlishiwatqan munazirilerde bayan qilinishiche, xuddi chong quruqluqtiki "xitayche ortaq til" gha jang keyshining tili kelmigendek, jang keyshining shiwisi ariliship qalghan teywendiki "xitayche ortaq til" ghimu gomindang eskerlirining tili kelmigendek, chong quruqluqtiki "xitayche ortaq til" ghimu, jang keyshining shiwisi ariliship qalghan teywendiki "xitayche ortaq til" ghimu teywenliklerning tili kelmeydu. Shunglashqa teywen hökümiti chuqum teywenning özining dölet tilini yolgha qoyushi lazim. (Weli)