Шаңхәйдә тунҗи болуп оттура мәктәпләрниң "тарих" дәрсликигә түзитиш киргүзүш бир яхши башлиниш

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

" Хәлқара авангарт мунбири" гезитиниң 9 ‏- айниң 1 ‏- күнидики санида баян қилинишичә, шаңхәйдә оттура вә толуқ оттура мәктәп оқуғучилири буйил йеңи мәвсумдә өзлириниң йеңи "тарих" дәрслик китаблирини ечип варақлап көрүп, уни бурунқи "тарих дәрслики" китаблириға селиштурса, буниңдики өзгиришләргә һәйран қелиши мумкин. Чүнки йеңидин түзитилгән тарих" дәрсликидә хитайниң тарихтики һәр қайси сулалилири вә хитай коммунист партийисиниң инқилаб тарихи җәһәттики мәзмунлар қисқартилған. Униң орнини иқтисадий ислаһат, пән техника ислаһати, җәмийәт әнәнилири, йәр шарилаштуруш әмәлийәтлири җәһәттики баянлар игилигән. Мақалидә баян қилинишичә, түзитиш киргүзүлгән йеңи оттура мәктәп "тарих" дәрсликидә сотсиялизм һәққидики баянлар қисқиғинә бир бапқа йиғинчақланған. 1979 ‏- Йили хитайда иқтисадий ислаһат елип берилиштин бурунқи коммунизм инқилаби дәври пәқәт бир җүмлә сөз билән баян қилип өтүлгән. Униңдин кейинки дең шавпиң дәври тоғрисида асасән иқтисадий ислаһат сөзләнгән. Шаңхәйдә түзитиш киргүзүлгән йеңи оттура мәктәп "тарих" дәрсликиниң әң муһим алаһидилики шуки, буниңда хитайниң қәдимқи сулалилири тарихидики қатирисиға тизип баян қилинидиған "абидиләр" йоқ. "Чин шихуаңниң китаб көйдүрүп дөләтни бирликкә кәлтүргәнлики" му муһим нуқта әмәс. Оттура вә толуқ оттура мәктәп оқуғучилири бу йеңи мәвсумдә маркисизм китаблириниң шаңхәй шәһиридә аллиқачан йиғиштуруп қоюлғанлиқини көриду.

Шаңхәйдә оттура вә толуқ оттура мәктәпләрдә қоллинилидиған "тарих" дәрсликиниң мәзмуниға түзитиш киргүзүлгәнлики һәққидә "йүз йил ичидә хитайға кәлгән балайи-апәт" дегән китабниң аптори сүн венгуаң әпәнди билән шәрқий шималдики әркин язғучи ши чеңрен әпәнди әркин асия радиосида мулаһизилирини оттуриға қойди.

Буниңдин илгирики "тарих" дәрслик китаблириға баштин ахир коммунизм нәзирийиси сиңдүрүлгән

Сүн венгуаң әпәндиниң мулаһизә қилишичә, буниңдин илгирики "тарих" дәрслик китаблириға баштин ахир коммунизм нәзирийиси сиңдүрүлгән. Униңда пүтүнләй мав билән дең сөзлинәтти. Әмәлийәттә буниң һәммиси идиологийә мәсилиси. Оттура мәктәбниң дәрслик ктаблирила әмәс , башланғуч мәктәпниң дәрслик китаблириму коммунистик партийини яки бир шәхсни "улуқ, шәрәплик, тоғра" дәп махтайдиған сөзләр билән толған. Һөкүмәт мушундақ дәрслик китаб арқилиқ оқуғучиларниң меңисигә мушу уқумни сиңдүрүшнила мәқсәт қилған.

Бурунқи "тарих" дәрсликини өгәнгәнләр миҗәзи осаллишип, сүйиқәстчи, зораван болуп чиқиду

Ши чеңрен әпәндиниң мулаһизә қилишичә, оттура вә толуқ оттура мәктәпләрниң "тарих" дәрсликидә тарих әйнән баян қилинмайду. Бундақ "тарих" дәрсликлири пәқәт рәһбири гуруһларниң еһтияҗиға асасән түзүлгән. "Тарих" ни халиғанчә "пәдәзләп-ясандуруп" яки бурмилап чиқатти. Униңда зораванлиқ җәһәттики баянлар, мәсилән, деһқанлар қозғилиңи һәддидин зиядә көп. Әмәлийәттә уларниң көпинчиси булаңчи, қарақчи бандитлар, хәлқ ичидә әхлақи җәһәттин бу кишиләрни яхши көрмәйду. Әмма дәрслик китабта бундақ кишиләрни қәһриман дәп мәдһийиләйду. Баян қилинғини қозғилаңниң һәқиқий җәряниму әмәс, бәлки ойдуруп чиққан пакитлар . Бундақ тарихни өгәнгән кишиниң миҗәзи осаллишип, сүйиқәстчиликкә, зораванлиққа берилидиған болуп чиқиду. Марксизмни иқтисадий мәсилиләрни тәтқиқ қилиш нуқтисидин ихчамлап баян қилса болиду, әмма у пүтүн инсанийәт тарихиға наһайити чоң балайи апәт кәлтүргән нәзирийә.

Бу қетим рәһбирий гуроһ җәмийәткә аз-тола йол қойди дейишкә болиду

Сүн әпәндиниң баян қилишичә, мәктәпләрниң "тарих" дәрсликлири ялғанчилиқ вә сәпсәтә билән толуп кәткән. Һазир хитайда зиялийлар буни техи әркин тәнқит қилалмайду. Әмма қаршилиқ наһайити күчлүк. Бундақ әһвал астида, "тарих" дәрсликлиридин коммунизм мәзмуниниң зор дәриҗидә қисқартилғанлиқини, бу қетим рәһбири гуроһ аз -тола йол қойди дейишкә болиду. Әмма йол қоюш техи йетәрлик әмәс.

Коммунизмниң пүтүн дуняға наһайити чоң балай- апәт кәлтүргәнликини сөзлимәй атлап өтүп кәтсә болмайду

Ши чеңрен әпәндиниң баян қилишичә, һөкүмәтниң йол қоюши техи йетәрлик әмәс, һазир илимий муназирә техичә чәклимигә учраватиду. "Тарих" дәрсликидә коммунизмниң совет иттипақиға, хитайға , камбоджаға вә пүтүн дуняға наһайити чоң балай- апәт кәлтүргәнликидин ибарәт бундақ һәқиқий тарихни сөзлимәй атлап өтүп кәтсә болмайду.

Хәлқниң көз қарашлирини әркин оттуриға қоюшини чәклимәслик керәк

Бу икки мутәхәссисниң ортақ нуқтилири шуки, мәктәпләрниң "тарих" дәрсликлиридә әмәлий қиммәт қариши, мәсилән, кишилик һоқуқ, әркинлик, демократийә, асасий қанун бойичә иш қилиш һәққидә сөзлиниши керәк. Мустәбитликтин асасий қанун буйичә иш қилишқа өтүш пүтүн дуняниң йөнилиши, буни тәкитләш керәк. Илмий муназирини кәң көләмдә қанат яйдуруш керәк. Хәлқниң өз көз қарашлирини оттуриға қоюшини чәклимәслик керәк. (Вәли)