Тәклимаканға көмүлгән уйғур мәдәнийити

• Мухбиримиз әкрәмниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Нөвәттә, уйғурларниң дәрдигә қизиққучи чәтәл алимлириниң сани барғансири көпийипла қалмастин, уйғурларниң шанлиқ мәдәнийити вә тарихиға қизиққучиларниң саниму һәссиләп артип бармақта. Уйғур тарихи, мәдәнийити вә уйғурларниң миллий ирадисини әкис әттүридиған хәвәрләр явропа мәтбуатлирида қәдәмдә бир көзгә челиқип турмақта.

Телевизийә қанилида тәклимакан

7 - Айниң 17 - күни, германийә телевизийә қанили а р т ә қанилида франсийә археологлириниң тәклимаканға көмүлгән уйғур мәдәнийәт ялдамилирини қезиш җәряни әкис әттүрүлгән бир саәтлик һөҗҗәтлик филим тамашибинларниң нәзиригә сунулди.

Мәзкур филимда, уйғур миллитиниң, ахирқи икки миң йилдин артуқ бир заман өз вәтининиң йипәк йолиниң түгүни болуштәк әвзәлликидин пайдилинип, дуня мунбиридә дәвир сүргән сәлтәнәтлик тарихи вә мәдәнийәт ялдамилирини йорутуп беришни мәқсәт қилған болуп, филимда уйғур қол һүнәрвәнлири ишләп чиқарған аҗайип нәпис өй сайманлири вә кишиниң зоқуни қозғайдиған рәңлик кийим - кечәкләр алаһидә көргәзмә қилинған. Тәклимакан қумлиқидин тепилған бу асарә - әтиқиләрни франсийә археологлири уйғур археологи абдурусул идрис әпәнди билән биргә қезип чиқарған.

Уйғурларниң мәдәнийәт тарихиға аит пакитлар

Бу филимда, хитай һөкүмитиниң 1991 - йилидин башлап чәт`әл археологлириниң уйғур диярида археологийилик қезиш елип беришиға йол қойғанлиқини, нурғунлиған қиммәтлик мәдәнийәт ядикарлиқ изналириниң болса, илгири хитайлар тәрипидин вәйран қиливетилгәнликини, шундақ болушиға қаримай, әгәр тәклимакан қумлуқида қедирип тәкшүрүшни изчил давам қилған тәқдирдә, уйғурларниң шанлиқ мәдәнийәт вә дөләт тарихиға аит нурғунлиған пакитларни қолға кәлтүргили болидиғанлиқини очуқ әскәрткән һәмдә қезип елинған җәсәтләргә кәйдүрүлгән аҗайип чирайлиқ кийим- кечәкләрни өрнәк сүпитидә көрсәткән.

Бу археологийә әтритигә тәклимакан әтрапида яшайдиған уйғур деһқанлири төгиләр билән йол башлап маңған болуп, улар керийә наһийисиниң қарадөң райони вә юмулақ қум районлирида нуқтилиқ тәкшүрүш елип барған.

Археологлар бу районлардин мумия қилинған җәсәтләрни тапқан. Җәсәтләрниң миладидин икки миң йил илгирики дәвргә мәнсуплиқини вә уларниң сериқ тәнликләр ирқиға әмәс, бәлки һинди-яврупа қан типидики ақ тәнликләр ирқиға мәнсуп болған уйғурларниң әҗдадлири икәнликини илмий тәкшүрүшләр нәтиҗисидә испатлап, хитай археологлириниң көз алдидила елан қилған. Икки миң йиллар илгири тәклимакан гирвәклиридә дәвир сүргән керийә һакимийитигә вә мәдәнийитигә тәвә болған бу ялдамилар үстидики тәтқиқат һелиму давам қилмақта икән. Болупму, юмулақ қум районидин тепилған бәш нәпәр җәсәт пүтүн сақланған болуп, җәсәтләр оралған юң рәхтләрниң сүпити бу қетимқи тәкшүрүшкә қатнашқан археологларни һәйран қалдурған. Улар җәсәтниң баш сөңики вә бәдән һалитини һәмдә кийгән сап миллийчә кийимлирини модил қилип туруп, компютер арқилиқ уларниң әсли қияпитини яритип чиққан. Компютерда яритилған бу қияпәт типик уйғур қәдимий әҗдадлириниң симасини гәвдиләндүрүп бәргән.

Бу филимда намратчилиқ вә бичарилиқ ичидә яшаватқан уйғурларниң турмушиму әкс әттүрүлгән болуп, керийә деһқанлириниң нөвәттики һали вә хитай һөкүмитиниң уйғурларға қиливатқан һәқсизлиқлири көзгә челиқип туриду.

Хәвәрләргә қариғанда, һазир уйғур елида франсийә археологийә әтритидин башқа, әнгилийә, түркийә вә башқа әлләрниң археологийә әтрәтлириму тәкшүрүш елип бармақта икән. (Әкрәм)