Amérika rusiyining chéchen mesilisini siyasiy yol bilen hel qilishini dewet qilmaqta

Rusiyining shimaliy ossétiye jumhuriyitidiki béslan weqesi munasiwiti bilen amérika hökümiti rusiye bilen térrorizmgha qarshi küresh qilishta hemkarlishidighanliqini bildürdi shuning bilen bir waqitta yene ilgirikige oxshashla rusiye hökümitining chéchen toqunushini siyasiy yol bilen hel qilishini ümid qilidighanliqini tekitlidi.

Buningdin ilgiri rusiye prizdénti wladimir putin "amérika qoshma shtatlirining chéchen bölgünchiliri bilen bolghan munasiwiti rusiyining térrrorizimgha qarshi kürishige buzghunchiliq qilidu" déyish arqiliq amérikining ilgiri chéchen musteqilchiliri bilen uchrashqaniliqigha naraziliq bildürgen idi.

Amérika terep, 2002- yilighiche amérika qoshma shtatliri bilen chéchen bölgünchilik herikiti pa'aliyetchiliri arisida qismen uchrishishlar élip bérilghanliqini inkar qilmighan shuningdek mezkur ademlerning héch qaysisining térrorchi guruppilar bilen baghlinishi yoqluqini tekitligen.

Bush hökümitining térrorizmgha qarshi küreshte rusiyini qollisimu, lékin wladimir putinning chéchen mesilisini siyasiy yol bilen hel qilishqa qoshulmasliqidek meydanigha qarshi pikirde ikenliki, peqet siyasiy söhbet yoli arqiliqla krizisni hel qilghili bolidighanliqini tekitlishi putinning naraziliqini qozghighan idi.

Amérika tashqi ishlar ministiri kolén powél we mu'awin tashqi ishlar ministiri richard armitaj rusiye elchixanisigha bérip, béslan mektipide qazagha uchrighan, kichik balilarni öz ichige alghan 300 din artuq adem üchün teziye bildürgen hemde hal sorash deptirige imza qoyghan .

Amérika tashqi ishlar ministiri muxbirlarning ziyaritini qobul qilghanda özining térrorluq weqeside qaza qilghanlargha échinishini bildürüsh bilen birge yene chéchen mesilisini siyasiy yol bilen hel qilishning ehmiyiti heqqide toxtilip mundaq dégen.

"Toqunushtiki rusiye fédératsiyini öz ichige alghan hemme terep mesilini siyasiy yol bilen hel qilishni izdeydu, prizdént putin körsetkendek bizning chéchen wekilliri bilen bolghan alaqimiz bizning eshu rayondiki ehwallar heqqide uchurgha ige bolushimizni temin étidu. Bu, bizning rusiye bilen birlikte béslandiki wehshiy rezillikni jazalishimizgha tosqunluq qilmaydu"

Kolén powél sözini dawamlashturup, amérika hökümitining rusiye bilen hemkarlishishqa teyyar ikenlikini hemde bu qétimqi térrorluq weqesining resmiy yosunda tekshürilishini kütidighanliqini tekitlep yene mundaq dégen؛

" Pütün medeniy dunya bu rezil qilmishni bolupmu, balilarni öltürushni eyipleydu"

Béslan weqesidin kéyin, gherip metbu'atlirida rusiyidiki térrorizm mesilisi jümlidin chéchen krizisi heqqide köpligen inkaslar élan qilin'ghan bolup, omumiy yüzlük halda rusiyining chéchen krizisini söhbet yoli bilen hel qilishi dewet qilin'ghan . Düshenbe küni en'gliyining "musteqilliq" we "qoghdighuchi" namliq gézitlirining muxbirlirini qobul qilghan rusiye dölet rehbiri putin özining térroristlar bilen söhbet ötküzmeydighanliqini eskertip,

"Siler némishqa osama bin ladénni bryussélge yaki aqsaraygha söhbetke chaqirip, uning telep qilghan nersisini bija keltürüp, uning silerge aram bérishini sorimaysiler? dep mesxire qilghan.

Rusiye da'irliri charshenbe küni yene pütün xelq'ara miqyada chéchen musteqilchilirigha zerbe béridighanliqini shuningdek chéchen qarshiliq körsetküchilirining rehberliridin arslan meshedow we shamil basayéwlarning nege yoshurun'ghanliqi heqqide uchur bergenlerni 10 milyon amérika dolliri bilen mukapatlaydighanliqini élan qilghan.

Béslan weqesidin kéyin, bir qisim gherip siyasiyonliri chéchen krizisini hel qilish heqqide özlirining köz qarashlirini otturigha qoyghan bolup, krizisni siyasiy yol bilen hel qilish teshebbusliri asasiy yüzlinishke aylan'ghan. Amérikining ataqliq siyasetchisi, sabiq prizdént kartérning mesilihetchisi bolghan zibignéw bréjénskiy "amérika awazi" radi'osining ziyaritini qobul qilghanda oxshash teshebbusni otturigha qoyup mundaq dégen؛

" Aldi bilen éytish kérekki ,chéchenler rus emes hem rus bolmaydu. Méningche rusiye fédératsiyisining zémin pütünlikige hörmet qilidighan sulhi yoli bilen hel qilishning usulini tépish mumkin.Chéchenlerge zor derijidiki özini özliri bashqurush hoquqi, mesilen tataristandinmu chongraq hoquq bérish. Ulargha milli kimlik hem melum musteqilliq tuyghulirini bérish kérek. Elwette, bu sezgürlük, özini tutiwelish we aqilaniliqni telep qilidu. Men kgb ademliri zor salmaqni igiligen hazirqi rusiye rehberlikining mundaq süpetlerge ige emesilikidin qorqimen"

Gherb siyasiyonliri hem hökümetliri chéchen mesilisini siyasiy yol bilen hel qilish arqiliq térrorizimgha xatime bérish teshebbuslirini otturigha qoyuwatqan bu künlerde xitay dölet re'isi xu jinta'o prizdént putin'gha xet ewetip, xitayning térrorizimgha ,bölgünchilikke we diniy esebiylikke qarshi küreshte rusiye bilen bolghan hemkarliqni kücheytishke teyyar ikenlikini shuningdek rusiyining zémin pütünliki we birlikini qoghdash yolidiki barliq heriketlirini küchlük qollaydighanliqini bildürgen.

Elwette, xitay hökümiti bu yerde rusiyining chéchen krizisini siyasiy yol bilen hel qilish teshebbusini otturigha qoymighan. (Ümidwar)