Xitay térrorizimgha qarshi turush qanuni chiqarmaqchi boliwatidu

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay metbu'atliri xitay da'irilirining térorizimgha qarshi turush qanuni chiqirish arqiliq memliket ichi we sirtidin kélidighan tehditlerge qarshi tedbir aqlmaqchi boliwatqanliqini xewer qildi.

Mezkur qanun lahiyisi téxi xitay dölet kabinti yaki xelq qurultiyining testiqigha tapshurulmighan, belki hazirche qanun mutexessisliri teripidin tüzülüsh basquchida bolup, xitay metbu'atliri qanun lahiyisining memliket ichi we sirtidin kéliwatqan qaysi tehditke qaritilghanliqini tilgha almidi.

Xitay nime üchün térorizimgha qarshi qanun chiqarmaqchi boldi ?

Xitay hökümiti 2001 - yili dékabir éyida yeni amérikida 11 - séntebir weqesi yüz bérip 3 aydin kéyin, xitay jinayi ishlar qanunigha tüzütish kirgüzüp, 10 xildin artuq jinayi qilmishni" qattiq bir terep qilinidighan térorluq jinayetler" türige kirgüzgen bolsimu, lékin xitay bu qétim térorizimgha qarshi turush nami astida mexsus qanun chiqarmaqchi boliwatidu we qanun tüzüsh xizmitini xitay qanun jem'iyiti béjirmekte.

Xitayda én'glizche chiqidighan "junggo géziti" ning xewer qilishiche, xitay qanun jem'iyitining mu'awin re'isi li chinglin, térorizimgha qarshi turush qanuni chiqirish qarari" dunya boyiche térorchi küchler küchiyip, junggonimu öz ichige alghan pütün döletlerge jiddi tehdit séliwatqan ehwalda" chiqirilghanliqini bildürgen.

"Xitay térorizimgha qarshi qanun chiqirishqa nahayiti aktip"

Xitay qanun jem'iyiti qarmiqidiki jinayi qanuni komitétining bashliqi jaw bingji, térorizimgha qarshi turush qanuni chiqirish xizmitige qatnashqan xitay qanun mutexessislirining biri.

Xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri xitay térorizimgha qarshi turushni bahane qilip, Uyghur we tibet xelqini basturiwatidu, dep eyiblewatqan bolsimu, lékin jaw bingji, xitay da'irilirining térorizimgha qarshi turush qanuni chiqirishta nahayiti aktip ikenlikini bildürmekte.

U "junggo géziti"ge bergen mezkur qanun heqqidiki bayanatida "junggo térorizimgha qarshi turush qanun ramkisi tüzüshke nahayiti aktip pozitsiye tutup keldi. Da'iriler térorizimgha ünümlük qarshi turush meqsitide bu qanunni aldirash tüzmekte,"deydu. "Junggo géziti" bu heqtiki xewiride,xitay da'irilirining bu qanunni aldirash tüzüshide qaysi jehettiki ichki we tashqiy tehditni közde tutuwatqanliqini shundaqla mezkur qanunning mezmunigha da'ir tepsili ehwallar we qanun lahiyisining élan qilinish waqtini tilgha almidi.

Térorizimgha qarshi turush qanunining qaratmiliqi bar

Amérika kristyan we yang qanun mulazimet shirkitining yardemchi adwukati nuri türkelning eskertishiche, térorizimgha qarshi turush qanunining roshen derijide Uyghurlargha qaratmiliqi bar.

Biz mezkur qanun lahiyisining qachan xitay xelq qurultiyida muzakirige qoyulidighanliqini igilesh meqsitide xitay qanun jem'iyitige téléfon qilghan bolsaqmu, lékin téléfonimizni alidighan adem chiqmidi. "Junggo géziti"ning eskertishiche, xitay xelq qurultiyi da'imiy komitétining qanun chiqirish pilanida, mezkur qanun bu organning kéler yili bashlinidighan kéyinki besh yilliq pilani ichige kirgüzülgen.

2001 - Yildiki 11 - séntebir weqesidin kéyin, her qaysi döletler keyni - keynidin térorizimgha qarshi turush qanuni chiqirip, shu döletning xewpsizlik küchlirige zor hoquqlarni bergen, lékin bu puqralar hoquqini qoghdighuchi shexs we teshkilatlarning tenqidige uchrighan idi.

Qanun puqralar hoquqigha paydisiz

Xitay qanun jem'iyitidiki jaw bingji, 30 - may küni béyjingda chaqirilghan yer shari térorizimgha qarshi turushtiki qanun mesililer, dégen témidiki muhakime yighinida, xitay duch kéliwatqan térrorizm weziyiti shundaqla munasiwetlik xelq'ara ehdinamilarning qanun lahiyiside eks - étidighanliqini urghulighan. Lékin nuri türkel, bu qanunning puqralar hoquqigha dexli - teruz yetküzidighanliqini bildürmekte.

Xitay qanun jem'iyitidiki jaw bingji yaki li chinglinlar, xitay duch kéliwatqan ichki - tashqiy tehditler we atalmish térrorizm weziyitini kimler shundaqla qaysi teshkilatlar peyda qiliwatidu, dégen so'algha jawap bermigen bolsimu, lékin " junggo géziti" bu heqtiki xewiride, saqchilarning bu yil 1 - ayda Uyghur aptonom rayonida sherqiy türkistan islam herikiti qurghan bir lagérgha hujum qilip, 18 kishini öltürgenliki we17 kishini esir alghanliqini yazdi.

Birleshme axbarat agéntliqi bolsa, chet'ellik mutexessisler we diplomatlarning xitayni térorizimgha qarshi urushni bahane qilip, tinchliqperwer musteqilchi Uyghur pa'aliyetchilirige zerbe bermekte, dep eyiplewatqanliqini we béyjing hökümiti Uyghur musteqilchi küchlirini el- qa'ide bilen munasiwetlik qilip körsitishke tirishiwatqanliqini bildürdi.

Térrorizm bilen eyiplen'güchilerge özini aqlash pursiti bérilemdu ?

Nuri türkel, eger xitayning hazirqi mewjüt edliye séstimisda bu qanun maqullansa, térrorizm bilen eyiplen'güchilerning adilane sotlinishigha téximu kapaletlik qilghili bolmaydighanliqini eskertmekte. B d t 2002 - yili sherqiy türkistan islam herikitini atalmish " térorchi" teshkilatlar tizimlikige kirgüzgen bolsimu, lékin xitay hökümiti sherqiy türkistan musteqilchi teshkilatlirining hemmisini "térorchi," dep atimaqta.

" Junggo géziti," sherqiy türkistan küchlirining 1990 - yildin 2001 - yilghiche Uyghur aptonom rayoni we chet'elde 162 kishining ölümi, 440 yarilinishigha jawapkar ikenlikini yazdi. Lékin birleshme axbarat agéntliqi, chet'ellik mutexessis we diplomatlarning bu weqeler musteqilchi küchler bilen munasiwetlik, dep qarimaydighanliqini we bu jeryanda yüz bergen partlash hem hökümetke qarshi weqelerni kichik guruhlar yaki shexsler peyda qilghan ayrim ehwallar bolup, teshkillik heriket emes, dep hisaplaydighanliqini bildürdi. (Erkin)