Dunya buyiche eng uzun dawamlashqan herbiy halet‏ - téz tereqqi qiliwatqan démokratiye

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Her yili 7 ‏- ayning 15 ‏- küni teywende jang keyshi yürgüzgen herbiy halet emeldin qaldurulghanliqi xatirilinidu. Buyilqi xatirilesh pa'aliyitide, teywen prézidénti chén shuybyen we teywen memuriy mehkime bashliqi jang jünshung qatarliq dölet erbabliri, 20 yildin buyanqi démokratik heriketler közgezmisi uyushturghan.

Bu közgermige teywen xelqi herbiy halet yürgüzüshke qarshi namayish qilghanda jang keyshining qoralliq saqchiliri namayishchilarni muhasirige alghan körünüshler؛ xelq saylimighan 'dölet wekilliri' yighinlarda uxlawatqan körünüshler؛ teywenlikler xelqning sözlesh erkinlikini boghushqa qarshiliq körsitip özini köydürüwalghan körünüshler؛ chén shuybyen, li shyulyen qatarliq démokratiyichiler herbiy halet yüzgüzüshke qarshi heriket élip barghan körünüshlerning eyni waqittiki foto nusxisi qoyulghan.

Erkinlik we kishilik hoquqni mustebitlerdin qayturiwélish nahayiti köp qan töküsh bedilige kelgen

B b s ning xewer qilishiche, chén shuybyen qatarliq dölet rehberliri qilghan sözide, jang keyshi teywende herbiy halet yürgüzgen yillar teywendiki eng qarangghu-zulmetlik yillar bolghanliqi؛ jang keyshining herbiy jasusliri hetta amérikigha bérip yazghuchilargha qest qilghanliqi؛ eyni yillarda teywen xelqi nahayiti zor bedel töligenliki, erkinlik we kishilik hoquqni mustebitlerdin qayturiwélish nahayiti köp qan töküsh bedilige kelgenliki jehettiki weqelerning jeryanini bayan qilghan.

Hazir teywendiki chingyün uniwérsitétida tetqiqat bilen shughulliniwatqan doktor erkin ekremning mulahize qilishiche, jang keyshi teywende yürgüzgen herbiy haletning emeldin qaldurulushi démokratiyining türtkisi arqisida emelge ashqan.

Doktor erkin ekremning bayan qilishiche, teywende gomindang (milletchi partiye) yürgüzgen siyaset bilen chong quruqluqta gungchendang(kommunist partiye) yürgüzgen siyaset oxshash.

Teywende chong kechürüm élan qilin'ghandin kéyinla mehbuslarning jaza mudditi qisqartilghan

Amérika awazining bayan qilishiche, jang keyshi 1949 ‏- yili teywen'ge qedem basqandin bashlap 1987‏- yilighiche jem'i 38 yil herbiy halet yürgüzgen. Bu dunya buyiche eng uzun yürgüzülgen herbiy halet. Bu jeryanda 140 ming teywenlik ziyankeshlikke uchrighan.

Jang keyshi teywende yürgüzgen herbiy halet emeldin qaldurulghanliqining 20 yilliqini xatirilesh pa'aliyitidin kéyinla, teywen prézidénti 7 ‏- ayning 16 ‏- küni qanun palatasi maqullighan chong kechürüm qanunini jakarlighan. Bu chong kechürüm qanunigha asaslan'ghanda, ölüm jazasigha höküm qilin'ghanlar muddetsiz qamaq jazasigha, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanlar 10 yilliq qamaq jazasigha, yili belgilinip jaza höküm qilin'ghanlarning bolsa % 50 jaza mudditi qisqartilidiken.

Bu qanun élan qilin'ghan mushu bir kün ichide, türmidiki 10 nechche ming mehbusning jaza mudditi qisqartilip qoyup bérilgen. Bu teywen türmiliridiki mehbuslar sanining% 38 ni teshkil qilidu.

Doktor erkin ekremning bayan qilishiche, teywende élan qilin'ghan chong kechürüm qanuni teywendiki démokratik tüzüm shara'itida kishilik hoquqqa hürmet qilishning keng da'iride ipadilinishi bolup hésablinidu .(Weli)