Chén shüybyen: hayatliqimda teywenning musteqilliqini körelishim mumkin

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Teywen prezidenti chén shuybi'en demokiratiye xatire sariyigha yupuq achti. Taipei 12 May 2007/ AFP PHOTO/Sam YEH

Seyshenbe küni amérika döletlik axbarat kulubi téléwiziye chastota yighini chaqirip teywen prézidénti chén shüybyen bilen di'alog élip bardi. Yighin'gha amérika tereptin bir kéngesh palata ezasi, sabiq hökümet emeldarliri we chet'el muxbirliri qatnashti.

Yighinda teywen prézidénti chén shüybyen "démokratik teywen duch kéliwatqan sinaqlardin kelgüsige nezer" dégen témida nutuq sözlidi.

Nutuqni yighin qatanshquchilirigha rehmet éytish bilen bashlighan teywen prézidénti chén shüybyen, teywenning igilik hoquqi jungxu'a xelq jumhuriyitining sirtidiki musteqil bir dölet ikenlikini tekitlep: " barghanche téximu erkin, téximu démokratik we kishilik hoquq toluq kapaletke ige teywen, igilik hoquqi jungxu'a xelq jumhuriyitining sirtida musteqil mewjud teywen, we öz dölet mudapi'e küchini ashurush yolida tirishchanliq körsitiwatqan teywenni körüsh her ikki döletning ( teywen - amérika) uzaq mezgillik ortaq menpe'etige intayin paydiliq" dep körsetti.

U yene, ötken yette yil jeryanidiki teywen - amérika munasiwetlirini eslep ötüp: " méningche buni éghir künlerde esqatqan dost, heqqi dost dep süretlimek bek muwapiq kélemdikin deymen" dep körsitip, ötkenki yillarda teywen - amérikining mustehkem yoldashliq munasiwetliridin behrimen bolghanliqini ipadilidi.

Xitay dunyawi herbiy zomigerlik yoligha qarap mangmaqta

Teywen prezidenti chén shuybi'en sözde. Taipei 12 May 2007/ AFP PHOTO/Sam YEH

U aldinqi hepte amérika dölet mudapi'e ministirliqining xitayning herbiy iqtidari heqqide élan qilghan doklati üstide toxtaldi we xitayning herbiy hazirliqlar kéngeymichiliki hemde uning xitay azadliq armiyisini teywen boghuzining sirtidiki döletlergimu hujum qozghash iqtidarigha ige qilghanliqini, xitay jenubiy déngiz qirghiqigha 2005 – yili, 725 dane bashqurulidighan bomba orunlashturghanliqini, bu sanning 2007 - yiligha kelgende 900 ge yetkenlikini, kéler yili buning 1000 danige yétishi mumkinligni bildürüp: " xitay teywen boghuzining herbiy küch tengpungluqini buzupla qalmastin, belki pütkül sherqi asiya rayonini biseremjan qildi. Xitay dunyawi herbiy zomiger bolush yönilishige qarap qedem tashlimaqta" dédi.

Xitay teywen'ge choqum hujum qilidu

Xitayning teywen'ge choqum qoralliq hujum qozghaydighanliqini, xitayning teywen'ge qoral ishlitish niyiti yoq dep oylashning xata qarash ikenlikini körsetken chén shüybyen: "biz shuni chuqum nahayiti éniq tonup yétishimiz kérekki, xitay alliburun teywen'ge qoral ishlitish herikitining 3 qedemlik teyyarliq xizmitini tamamlap boldi. U bolsimu, 2007 - yilidin burun omumyüzlük jiddiy urush qilish iqtidari yétildürüshke teyyarliqini tamamlash, 2010 - yilidin burun zor kölemlik urush qilish iqtidari hazirliqini tamamlash, 2015 - yilidin burun choqum hujum qilish we qet'iy ghelibe qilish iqtidari teyyarliqini tamamlash. Bularning hemmisi der heqiqet. Shunga, eger aranglarda xitay teywen'ge qoral ishletmeydu dep ishen'güchiler bolsa, bu qarash pütünley xata. Halbuki, urushtin qandaq saqlinish, urushni qandaq toxtitish üchün bizde choqum küchlük herbiy teyyarliq bolghandila bularning mumkinchiliki bolidu " dédi.

U yene, teywenning dölet mudapi'e ishlirida amérikigha we yaki bashqa döletlerge yöliniwalmaydighanliqini hemde 2008 - yilida teywen döletlik omumi maliye kirimining 3 pirsentini dölet mudapi'e ishlirigha ishilitidighanliqini otturigha qoydi.

Salametlik xelqning eng eqliy hoquqi

Teywen prezidenti chén shuybi'en sözde. 11 May 2007 / AFP PHOTO/Sam YEH

Chén shüybyen yene, xitayning teywen'ge qaratqan herbiy tehditining künsayin éghirlap bériwatqanliqini, xitayning, teywenning barliq diplomatik hemrahlirini tartiwélish, teywenning barliq xelq'araliq siyasiy sehnidiki hayat tomurini üzüwétish qatarliq istratégiyilik wasitilarni qollinip teywenni xelq'ara jem'iyettin yétim qaldurushqa tiriship kelgenlikini otturigha qoydi.

Teywenning dunya sehiye teshkilatigha eza bolup qatnishish ishigha xitayning qattiq tosqunluq qilghanliqini, teywenning mezkur iltimasining ret qilin'ghanliqi emeliyette teywendiki 23 milyon xelqning eng eqelliy kishilik hoquqining ret qilin'ghanliqi hésablinidighanliqini körsetken teywen prézidénti chén shüybyen: " teywenning dunya sehiye teshkilatining sirtida qaldurulushi bilen, késellikke qarshi turush dunyawi torida bir ariliq, emeliyette bir hangni qaldurdi. Bu yene teywendiki 23 milyon xelqning salametlik hoquqidin ibaret eng eqelliy hoquqini tartiwalghanliq " deydu.

Teywen haman bir küni musteqil bolidu

Kommunist xitayning " bir junggo, teywen xitayning bir qismi" nezeriyisige qarita, chén shüybyen :" emeliyette, teywen héchqachan jungxu'a xelq jumhuriyitining asasiy qanuni astida bolup baqmighan. Teywen bir musteqil dölet. Bizning igilik hoquqimiz xitay kontrolluqining sirtida" deydu

U muxbirlarning teywenning musteqil bolush toghrisida sorighan so'allirigha jawab bérip: "belkim bu men wezipe ötewatqan bir yil ichide ré'alliqqa aylanmasliqi mumkin. Emma, shuninggha ishinimenki, hayatliqimda teywenning musteqilliqini körelishim mumkin" dédi. Hemde buning teywendiki 23 milyon xelqning ichidiki ‏- köp sanliq kishilerning ortaq arzusi ikenlikini körsitip ötti.

U yene, teywenning dunya sehiye teshkilatigha choqum teywen namida eza bolup kirishi kéreklikini, teywenning bu yil 9 - ayda birleshken döletler teshkilatigha eza bolup kirishke iltimas yollaydighanliqini hemde teywenning adaqi musteqillighi üchün toxtawsiz köresh qilidighanliqini bildürdi. (Jüme)