Тйәнәнмен вәқәсидики сиясий мәһбус роһи җәһәттин еғир зәрбигә учриған


2006.02.23
defacedMao.jpg
Мав зедоңниң һәр хил рәңләр билән боялған рәсими. 1989-Йили 23-май күни тйәнәнмин мәйдани. AFP

Тйәнәнмен һәрикити йүз берип һазирғичә болған 17 йилдин буян хитай түрмисидә түрлүк қийин-қистаққа учриған жорналист вә демократик паалийәтчи йү доңйө нерва җәһәттин еғир зәрбигә учриған. Хитай һөкүмити уни 22‏-феврал чаршәнбә күни түрмидин туюқсиз қоюп бәргән болуп, униң аилисидикиләр буниңдин һәйран болған һәмдә хушал болған. Әмма йүниң нөвәттики саламәтлик әһвали униң аилисидикиләрни әндишигә салмақта икән.

Саламәтликтики тиз өзгириш

Бу һәқтә әркин асия радиосиниң зияритини қобул қилған йү доңйөниң сиңлиси, акисиниң чаршәнбә күни кәч саәт 2 ләрдә инисиниң һәмраһлиқида хунәндики өйигә йетип кәлгәнликини ейтти. Униң ейтишичә, йү аилисидикиләрниң һечқайсисини тонимиған һәмдә нервиси бинормал болуп, өзиниң һөддисидин өзи чиқалмайдиған һаләттә икән:

"Һазир униң саламәтлик әһвали анчә яхши әмәс һәмдә өзиниң һөддисидин өзи чиқалмайду. У бир мәзгил арам елип, нөвәттики шараитқа азрақ көнгәндин кейин, андин биз уни дохтурға апирип тәкшүртүшни ойлишиватимиз".

Йү доңйөниң сиңлисиниң ейтишичә, йүниң һазирқи әқлий қабилийити вә тәпәккүр иқтидариму наһайити төвән икән:

"У һазир худди 3-4 яшлиқ балилардәкла, немә иш болса гәп қошуп бир немиләрни дәп бақиду. Кичик балилардәкла болуп қапту".

38 яшлиқ йү доңйө өзиниң йешиға лайиқ келидиған нормал тәпәккүр иқтидаридин пүтүнләй қалғачқа, униң аилисидикиләр мухбирларниң уни зиярәт қилишини халимиған. Униң сиңлиси, "акам бәрибир мухбирларниң соалиға җавап берәлмәйду. Шуңа у бир мәзгилгичә һазирқи шараитқа көнүвалмиса болмайду" дәйду.

Әйни вақиттики әһвал

Йү доңйө илгири хунәнниң люяң наһийисидики "люяң гезити" ниң сәнәт тәһрири болуп ишлигән. У 1989‏- йили 5‏-айда люяң наһийисидики тәнту башланғуч мәктипиниң оқутқучиси йү җиҗйән вә хунән өлкилик узун йоллуқ аптомобил ширкитиниң хадими лу дечиңлар билән биргә бейҗиңға йетип келип, оқуғучилар һәрикитигә қатнашқан һәмдә 5‏-айниң 23‏-күни тйәнәнмендә мав зедоңниң рәсимигә сия қутиси атқан. Тйәнәнмен мәйданида ачлиқ елан қилип тинч йолда намайиш қиливатқан оқуғучилар бу 3 ини мав зедоңниң рәсимигә һақарәт кәлтүргәнлики билән сақчиларға тапшуруп бәргән. Нәтиҗидә тйәнәнмен вәқәси хитай һөкүмити тәрипидин қораллиқ бастурулғандин кейин, 1989‏- йили 6‏-айниң 30 ‏- күни бейҗиң шәһәрлик оттура сот мәһкимиси " әксилинқилапчилиқ қилған һәмдә шуниңға қутратқулуқ қилған" дегән җинайәт билән бу 3 ичини түрмигә ташлиған. Йү җийәнгә муддәтсиз қамақ җазаси, йү доңйөгә 20 йиллиқ қамақ җазаси, лу дечеңға болса 16 йиллиқ қамақ җазаси берилгән.

Әнглийә б б с радио-телевизийә ширкитиниң хәвиригә қариғанда, йү доңйөдин бурун түрмидин чиққан лу дечең һазир тайландқа қечип келивалған болуп, униң билдүришичә, у 2001‏- йили йү доңйөни көрүш үчүн хунәндики 1‏- түрмигә барғанда, улар йүни тонуялмиғили тасла қалған. Чүнки униң роһи һалити пүтүнләй вәйран болған һәмдә өз-өзигә тохтимай сөзләйдиған болуп қалған. Шундақла йүму уларни тонуялмиған.

Хитай түрмисидин ялдама

Лу дечеңниң ейтип беришичә, униң бешиниң оң тәрипидә йәнә чоңқур татуқ бар икән. Шундақла сақчилар уни қаттиқ қийин-қистаққа алған болуп, һәтта уни талада истолбиға бағлап қоюп, нәччә күн уда аптапқа қақлитип қойған. Буниңдин сирт йәнә, сақчилар уни икки йил һечкимгә көрсәтмәй ялғуз солап қойған.

Йү доңйөниң аилисидикиләрниң мәлум қилишичә, йү һәтта 2004 ‏- йили түрмигә йоқлап кәлгән аписиниму тонуялмиған. Йүниң сиңлиси радиомизға һөкүмәтниң уларни йүни пат-пат йоқлашқа йол қоймайдиғанлиқини, әмма йүниң һазирқи әһвалиниң илгиригә қариғанда көп начар икәнликини ейтти:

"Бизғу уни бир нәччә қетимла көрүп бақтуқ. Немә дәймиз әмди, улар яхши-яхши дегәндикин бизму ишиниптуқ. Бундақ болушини ойлимиғантуқ. Лекин қандақ қилимиз әмди. Амал йоқ-дә. Әмәлийәт мушундақ турса".

Йүниң аилисидикиләр һазир йүниң саламәтликиниң амал бар әслигә келишини үмид қилмақта. Хитайдики сиясий мәһбусларниң қоюп берилиши үчүн көп күч чиқириватқан америкидики "сөһбәт фонди җәмийити" ниң рәиси җоһн кәм йү доңйөниң хитай һөкүмити қоюп бәргән тйәнәнмен вәқәсидики муһим шәхсләрниң арисидики әң ахирқи бири икәнликини ейтти. Һәтта йү доңйө билән биргә түрмигә ташлинип муддәтсиз қамақ җазасиға тартилған йү җийәнму униңдин бурун қоюп берилгән иди. Йүниң сиңлисиниң ейтип беришичә, йү доңйө қоюп берилиштин бир нәччә күн бурун йү җиҗйән униң өйигә йоқлап барған икән. Әмма хитай сақчилири шу сәвәбтин уни йәнә сақчиға тутуп кәткән. Лекин һазир униң қоюп берилгән яки берилмигәнлики техи намәлум икән. (Пәридә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.