Tyen'enmén weqesidiki siyasiy mehbus rohi jehettin éghir zerbige uchrighan

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Maw zédongning her xil rengler bilen boyalghan resimi. 1989-Yili 23-may küni tyen'enmin meydani. AFP

Tyen'enmén herikiti yüz bérip hazirghiche bolghan 17 yildin buyan xitay türmiside türlük qiyin-qistaqqa uchrighan zhornalist we démokratik pa'aliyetchi yü dongyö nérwa jehettin éghir zerbige uchrighan. Xitay hökümiti uni 22‏-féwral charshenbe küni türmidin tuyuqsiz qoyup bergen bolup, uning a'ilisidikiler buningdin heyran bolghan hemde xushal bolghan. Emma yüning nöwettiki salametlik ehwali uning a'ilisidikilerni endishige salmaqta iken.

Salametliktiki tiz özgirish

Bu heqte erkin asiya radi'osining ziyaritini qobul qilghan yü dongyöning singlisi, akisining charshenbe küni kech sa'et 2 lerde inisining hemrahliqida xunendiki öyige yétip kelgenlikini éytti. Uning éytishiche, yü a'ilisidikilerning héchqaysisini tonimighan hemde nérwisi binormal bolup, özining höddisidin özi chiqalmaydighan halette iken:

"Hazir uning salametlik ehwali anche yaxshi emes hemde özining höddisidin özi chiqalmaydu. U bir mezgil aram élip, nöwettiki shara'itqa azraq kön'gendin kéyin, andin biz uni doxturgha apirip tekshürtüshni oylishiwatimiz".

Yü dongyöning singlisining éytishiche, yüning hazirqi eqliy qabiliyiti we tepekkür iqtidarimu nahayiti töwen iken:

"U hazir xuddi 3-4 yashliq balilardekla, néme ish bolsa gep qoshup bir némilerni dep baqidu. Kichik balilardekla bolup qaptu".

38 Yashliq yü dongyö özining yéshigha layiq kélidighan normal tepekkür iqtidaridin pütünley qalghachqa, uning a'ilisidikiler muxbirlarning uni ziyaret qilishini xalimighan. Uning singlisi, "akam beribir muxbirlarning so'aligha jawap bérelmeydu. Shunga u bir mezgilgiche hazirqi shara'itqa könüwalmisa bolmaydu" deydu.

Eyni waqittiki ehwal

Yü dongyö ilgiri xunenning lyuyang nahiyisidiki "lyuyang géziti" ning sen'et tehriri bolup ishligen. U 1989‏- yili 5‏-ayda lyuyang nahiyisidiki tentu bashlan'ghuch mektipining oqutquchisi yü jijyen we xunen ölkilik uzun yolluq aptomobil shirkitining xadimi lu déchinglar bilen birge béyjinggha yétip kélip, oqughuchilar herikitige qatnashqan hemde 5‏-ayning 23‏-küni tyen'enménde maw zédongning resimige siya qutisi atqan. Tyen'enmén meydanida achliq élan qilip tinch yolda namayish qiliwatqan oqughuchilar bu 3 ini maw zédongning resimige haqaret keltürgenliki bilen saqchilargha tapshurup bergen. Netijide tyen'enmén weqesi xitay hökümiti teripidin qoralliq basturulghandin kéyin, 1989‏- yili 6‏-ayning 30 ‏- küni béyjing sheherlik ottura sot mehkimisi " eksil'inqilapchiliq qilghan hemde shuninggha qutratquluq qilghan" dégen jinayet bilen bu 3 ichini türmige tashlighan. Yü jiyen'ge muddetsiz qamaq jazasi, yü dongyöge 20 yilliq qamaq jazasi, lu déchénggha bolsa 16 yilliq qamaq jazasi bérilgen.

En'gliye b b s radi'o-téléwiziye shirkitining xewirige qarighanda, yü dongyödin burun türmidin chiqqan lu déchéng hazir taylandqa qéchip kéliwalghan bolup, uning bildürishiche, u 2001‏- yili yü dongyöni körüsh üchün xunendiki 1‏- türmige barghanda, ular yüni tonuyalmighili tasla qalghan. Chünki uning rohi haliti pütünley weyran bolghan hemde öz-özige toxtimay sözleydighan bolup qalghan. Shundaqla yümu ularni tonuyalmighan.

Xitay türmisidin yaldama

Lu déchéngning éytip bérishiche, uning béshining ong teripide yene chongqur tatuq bar iken. Shundaqla saqchilar uni qattiq qiyin-qistaqqa alghan bolup, hetta uni talada istolbigha baghlap qoyup, nechche kün uda aptapqa qaqlitip qoyghan. Buningdin sirt yene, saqchilar uni ikki yil héchkimge körsetmey yalghuz solap qoyghan.

Yü dongyöning a'ilisidikilerning melum qilishiche, yü hetta 2004 ‏- yili türmige yoqlap kelgen apisinimu tonuyalmighan. Yüning singlisi radi'omizgha hökümetning ularni yüni pat-pat yoqlashqa yol qoymaydighanliqini, emma yüning hazirqi ehwalining ilgirige qarighanda köp nachar ikenlikini éytti:

"Bizghu uni bir nechche qétimla körüp baqtuq. Néme deymiz emdi, ular yaxshi-yaxshi dégendikin bizmu ishiniptuq. Bundaq bolushini oylimighantuq. Lékin qandaq qilimiz emdi. Amal yoq-de. Emeliyet mushundaq tursa".

Yüning a'ilisidikiler hazir yüning salametlikining amal bar eslige kélishini ümid qilmaqta. Xitaydiki siyasiy mehbuslarning qoyup bérilishi üchün köp küch chiqiriwatqan amérikidiki "söhbet fondi jem'iyiti" ning re'isi john kem yü dongyöning xitay hökümiti qoyup bergen tyen'enmén weqesidiki muhim shexslerning arisidiki eng axirqi biri ikenlikini éytti. Hetta yü dongyö bilen birge türmige tashlinip muddetsiz qamaq jazasigha tartilghan yü jiyenmu uningdin burun qoyup bérilgen idi. Yüning singlisining éytip bérishiche, yü dongyö qoyup bérilishtin bir nechche kün burun yü jijyen uning öyige yoqlap barghan iken. Emma xitay saqchiliri shu sewebtin uni yene saqchigha tutup ketken. Lékin hazir uning qoyup bérilgen yaki bérilmigenliki téxi namelum iken. (Peride)