Amérika dölet mejliside tibet heqqide guwahliq bérish yighini ötküzüldi
2007.03.14
3-Ayning 13- küni, amérika dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitétining re'isi tam lantosning alahide orunlashturushi bilen, tibetning diniy we siyasiy dahisi dalay lamaning wekilliri bilen xitay hökümiti arisida élip bériliwatqan söhbetning hazghirghiche qandaq netijiler élip kelgenliki we tibetning nöwettiki ehwali heqqide guwahliq bérish yéghini ötküzüldi.
Amérika hökümitining tibet toghrisidiki siyasitidiki ikki meqset
Yéghin'gha riyasetchilik qilghan amérika dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitétining re'isi tam lantos yéghin ichish notuqida, xelq'ara jama'etning naraziliqigha qarimay xitay hökümitining tibet mesilisini bir terep qilish üchün hazirghiche jiddiy qedem tashlimighanliqini, bu weziyetning nurghun kishilerde, ümidsizlik peyda qiliwatqanliqini bildürdi. U shundaqla amérika hökümitini, dölet mejlisi teripidin qobul qilin'ghan tibet siyasiti belgilimisige asasen tibetning milliy kimilik we medeniyitini qoghdash yolida jiddiy tedbir élishqa chaqirdi.
Yéghin'gha, amérika dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitétining alahide teklipi bilen qatnashqan amérika tashqi ishlar yardemchi ministiri we tibet ishliri mes'uli pawla dobriyansiki yighinda qilghan sözide dölet mejlisi xelq'ara munasiwetler komitétining tibet mesilisige qiziqiwatqanliqigha we bu mesilige yéqindin köngül bölgenlikige rehmet éytidighanliqini tekitlep, mundaq dédi:
"Amérika hökümitining tibet toghrisidiki siyasiti asasen ikki meqsetni nishan qilghan. Xitay hökümiti bilen dalay lamaning wekilliri otturisida söhbet élip bérishni terghib qilish we tibetning öz tili, dini we medeniyitini qoghdap qilishigha yardem bérish. 2002- Yili tam lantos we sabiq xelq'ara munasiwetler komitétining re'isi hédning teshebbusi bilen, tibet xelqining öz milliy kimlikini qoghdishini qollap-quwwetlesh meqset qilidighan, amérikining tibet siyasiti qanunini qobul qilghandin béri, men tibet ishliri mes'uli bolush süpitim bilen, tibet siyasiti qanunining toluq ijra qilinishi üchün, jiddiy ishlewatimen. Bu uchrishishlar arqiliq dalay lama özidin xitay bilen élip bériliwatqan söhbet we kishilik hoquning tibettiki weziyiti heqqide melumat igileymen".
Béyjing da'irilirining söhbette jiddi ikenliki guman qozghimaqta
Amérika yardemchi tashqi ishlar ministiri we tibet ishliri mes'uli pawla dobriyanski, amérika dölet mejlisde ötküzülgen guwahliq bérish yéghinida qilghan süzide, xitay hökümiti bilen dalay lama wekilliri arisida élip bériliwatqan söhbetler üstide toxtilip mundaq dédi:
"Hemmizge melum bolghandek, xitay hökümiti 2002- yili dalay lama wekilliri bilen söhbetni qaytidin bashlidi. Bu ikki terep wekilliri otturisida 20 yilidin kéyin élip bérilghan tunji resmiy uchrishish hésablinidu. Hazirghiche xitay hökümiti bilen dalay lama wekilliri otturisida 5 qétim söhbet ötküzüldi. Ikki terep otturisidiki eng axirqi söhbet 2006- yili féwral éyida élip bérildi. Amérika hökümiti xitay hökümitidin dalay lama wekilliri bilen élip bériliwatqan söhbetlerni dawamlashturushni telep qilmaqta. Amérika rehberliri shundaqla xitay rehberlirini dalay lama bilen körüshüshke ündimekte. Deslepte biz xitay hökümiti bilen dalay lama wekillirining uchrishishidin nahayiti ümidlen'gen iduq. Lékin yéqinqi künlerde bu söhbetlerning netije bermigenlikidin ümidsizliniwatimiz. Ötken yili söhbetlerde héchqandaq ilgirilesh bolmidi shundaqla xitay hökümiti dalay lamagha qaratqan selbiy teleppuzini kücheytti. 2006- Yili awghust éyida, tibet partiye sékrétari wezipisige teyinlen'gen jang chingli dalay lamani qattiq tenqid qilip, dalay lama teripidin tibet mesilisini bir terep qilish üchün otturigha qoyolghan ‘ottura yol’ teklipini "bölgünchilik" dep ret qildi. Jang chingli qatarliq xitay rehberlirining bundaq sözliri, béyjing da'irilirining dalay lama wekilliri bilen élip bériwatqan söhbette jiddiy ikenliki toghrisida guman qozghimaqta"
Pawla dobriyansikidin kéyin söz qilghan dalay lamaning amérikidiki alahide wekili lodi geri, prézidént jurj bush we tashqi ishlar ministiri kondaliza raysgha, dalay lamaning tibet mesilisini bir terep qilish üchün otturigha qoyghan teklibini qollap-quwetligenliki üchün minnetdarliq bildürüp mundaq dédi:
Xitay hökümiti tibet mesilisini hel qilishta dalay lama din paydilinishi kérek
"Xitay hökümiti bizni tibet mesilisini xelq'aralashturuwatidu dep, eyiblimekte. Derweqe tibet mesilisi bashtin béri xitay hökümitining siyasiti tüpeyli xelq'aralashmaqta. Janabi re'is, biz ning tibet mesiliside xitay terep bilen pikir ixtlapimiz nahayiti köp. Lékin élip bériliwatqan söhbetlerning yaxshi teripi shuki, bu söhbetler ikki terepning bir-birlirining meydanini tonushi üchün yaxshi purset yaratti. Netijide, eger ikki terepte siyasiy irade mewjut bolsa, mesilini bir terep qilalaydighan imkaniyetke igimiz. Xitay hökümiti tibet mesilisini hel qilishta dalay lama din paydilinishi kérek. Chünki, tibettiki kommunist emeldarlar bolsun, musteqilchiler bolsun, pütün tibetlikler dalay lamani öz rehbiri dep tonuydu hemde uning otturigha qoyghan teklibini qobul qilidu. Démek dalay lama tibet mesilisini bir terep qilishta xitay üchün élip éytqanda bir purset. Bezi xitay rehberler dalay lama ölgendin kéyin, tibetlikler telebliridin waz kéchidu dep oylawatidu. Bu nahayitimu xeterlik we tar bir köz qarash. Lékin, xu jintawning xitay ichide inaq jem'iyet yaritish we xelq'ara tinchliq bilen ilgirilesh toghrisidiki chaqiriqi, uning sépidiki xitay rehberlerning ijabiy bir pozitsiyde bolushi mumkinliqi toghrisida bezi bisharetler bermekte"
Lodi geridin kéyin sözge chiqqan amérikining ataqliq kéno cholpini we xelq'ara tibet herikitining bashliqi richard gér, xu jintawni dalay lama bilen uchrishishqa chaqirdi. U, dewirning xitay rehbiri xu jintawgha tarixta ismi eslinidighan bir purset yaritip bergenlikini tekitlep, xu jintaw dalay lama bilen körüshüsh we tibet mesilisini hel qilish arqiliq, dunya tarixida üchmes iz qalduralaydu, dédi. (Qanat)
Munasiwetlik maqalilar
- Richard gipér we dalay lamaning wekilliri amérikidin tibet mesililirini hel qilishqa yardem telep qildi
- Dalay lama musteqilliq idiyisidin waz kechmigen teqdirde xitaygha barmasliqi mumkin
- Yawropa parlaménti xitayni dalay lama bilen söhbet ötküzüshke chaqirdi
- Hindistanda yashaydighan sürgündiki tibetler xitaygha qarshi namayish qildi
- Xitayning iqtisadiy siyasette tibette qollan'ghan 'shinjang modéli' milliy ziddiyetlerni ulghaytmaqta
- Dalay lama: tibet öz teqdirini özi belgilise, sürgündiki tibetler yurtigha qaytidu
- Bir qanche tibetlik xitay eskerliri teripidin étip öltürüldi
- Ikki neper tibetlik emeldar mektepte yüz bergen qatilliq weqeside öldi
- Junggo bilen dalay lama tibet mesilisini bir terep qilalamdu?
- Tibet herikitining bayanatchisi xitay tibet söhbiti heqqide toxtaldi(2)