Sürgündiki tibet hökümiti xitaygha qarshi piyade méngish pa'aliyiti qozghidi

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Royétrs agéntliqi" tibet yashliri" teshkilati mes'ulining sözini neqil keltürüp, yéqinda sürgündiki tibet teshkilatliridin 5 teshkilatning, béyjing 2008 ‏- yili olimpik murasimi ötküzüshtin burun, hindistanning dramsala shehiridin tibetning paytexti laxsagha piyade yétip bérishni pilan qiliwatqanliqini we bu arqiliq özlirining xitay hökümitige bolghan naraziliqini ipade qilish meqsidini ishqa ashurush ikenlikini bildürgen.

Sürgündiki tibet teshkilatliri qozghighan mezkür naraziliq herikiti, 10 ‏- mart küni resmiy pa'aliyet bashlashtin sirt yene, tibetning dahisi dalay lama bashchiliqida xitaygha qarshi élip bérilghan " tibet qozghilingi" ning49 yilliqini xatirileshnimu birge élip baridiken.

Tibet yashliri teshkilatining mes'uli, pütün dunyadiki barliq tibetlerning ular teshkilligen béyjingning olimpik ötküzüshke layiq emeslikini dunyagha jakarlash herikitige qatnishishni teshebbus qildi. Merkizi amérikining paytexti washin'gtondiki " xelq'ara tibetni himaye qilish " teshkilatining mudiri rénshin zashi ependining éytishiche, xitay hökümiti izchil türde olimpikni siyasiylashturuwetmeslik heqqide jar sélip kelgen, rénshin zashi sözide mundaq dédi": eslide xitay hökümiti olimpikning adettiki bir tenterbiye musabiqilirige oxshimaydighanliqini nahayiti yaxshi bilidu, olimpik pütün yer shari buyiche eng chong tenterbiye musabiqisi hésablinidu, uning qimmiti yalghuz tenterbiye musabiqisi ötküzüshte ipadilinipla qalmay, u yene ténchliq, güzellik we barawerlikning qimmitini eks ettüridu."

Rénshn dashi "xitay hökümiti, 30 ‏- yilliri ikkinchi dunya urushi harpisida gérmaniyining olimpik murasimi ötküzüshining toghra bolmighanliqini bildürüp qarshiliq körsetken, bu del mesilining siyaset bilen zich munasiwetlik ikenlikini körsitidu. Démek bu xitay hökümiti angqiralmay kéliwatqan muhim bir nuqta. Mushundaq shara'itta eger men olimpikning siyaset bilen héchqandaq alaqisi yoq désem, elwette bu toghra tehlil yürgüzelmigenlikimning ipadisi hésablinidu " dep körsetti.

Tibetlerning piyade méngish arqiliq xitay hökümitige bolghan naraziliqini bildürüsh herikiti toghrisida toxtalghan rénshin dashi mundaq deydu : " mahiyettin élip éytqanda, bizning piyade méngish pa'aliyitimizning esli meqsidi, xitay hökümitige qarshiliq bildürüsh üchün emes, junggo dunyadiki nopusi eng köp döletlerning biri, u yerde olimpik ötküzüsh tebrikleshke tégishlik bir ish, junggo xelqi dunya miqyasi buyiche aliy hésablan'ghan mushundaq chong musabiqilerni ötküzüshke layiq, biraq hazirqi mesile olimpik ötküzüwatqan junggo xelqi emes belki junggo hökümiti, chünki junggo bir mustebit hakimiyet bolghanliqi üchün, junggo xelqi özlirining her xil siyasiy hoquqi we erkinlikini qolgha keltürelmey, bésim hemde ékspilatatsiye astida yashimaqta."

Rénshin dashi sözide yene, junggoning olimpik ötküzüsh hoquqini qolgha keltürüsh üchün, kishilik hoquqni choqum yaxshilash heqqide bergen wediside turmighanliqini tekitlep yene mundaq dédi:" junggo olimpik hoquqini qolgha keltürüshtin ilgiri, junggo hökümiti kishilik hoquqni choqum yaxshilash heqqide wede bergen idi. Biraq, ular olimpik murasimini ötküzüsh hoquqigha érishiwélipla bu jehette héchqandaq bir özgirish yasimidi. Eksiche tibettiki ehwallar intayin nachar bolup, tibet xelqining héchqandaq hoquqi bolmighanliqini ularning azraq oxshimighan pikirlirini ipadilep qoyup, bölgünchi qalpiqi bilen eyiblinishidin éniq körüwalghili bolidu. Erkin dunyada yashawatqan tibetler, tibette zulum chékiwatqan xelqning hoquq we erkinlikke érishishni intayin eqelli we addiy bir uqum dep qaraydu."

Rénshin dashi 10 ‏- mart piyade méngish herikitining muhim ehmiyiti toghrisida chüshendürüsh bérip axirida yene mundaq dédi:" bu yil 10 ‏- mart küni tibet xelq qozghilingining 50 yilliq xatire küni, 1951 ‏- yili junggo hökümiti bilen tibet hökümiti ' 17 maddiliq kélishim' ge qol qoyghan bolup, bu tibet bilen xitay otturisidiki tunji kélishim hésablinidu. Mezkür kélishimde ' tibet, junggoning bir qismi, biraq tibetning siyasiy we ijtima'iy tüzümide héchqandaq özgirish bolmaydu, dalay lama bilen benchen lamaning orni özgermeydu ' déyilgen, emma 1959 ‏- yili junggo hökümiti kélishim buyiche qol qoyulghan shertlerni qayrip qoyup, tibet xelqining hoquqi we erkinlikini pütünley kontrol qiliwaldi. Weziyet nacharlashqandin kéyin tibetning her qaysi jaylirida bolupmu laxsada nechche yüz minglighan tibet xelqi qozghilang kötürüp, xitay hakimiyitige qarshi chiqti. Shuning bilen dalay lama bilen nurghunlighan tibetlik hindistan we jenubiy asiya döletlirige qéchip kétishke mejbur boldi. Shunga tibet xelqi 1959 ‏- yilidin buyan her yili 10 ‏- mart künini, xatirileshke tégishlik muhim kün qilip békitti."

Béyjing 2008 ‏- yili 8 ‏- ayda béyjingda olimpik tenterbiye murasimi ötküzüsh üchün teyyarliq körmekte, lékin nurghunlighan xelq'ara teshkilatlar, xitay hökümitining xelqning kishilik hoquqini yaxshilimasliq qilmishliri üstidin shikayet qilip, béyjingning olimpik ötküzüsh hoquqini bayqut qilishni telep qilishmaqta.

Merkizi gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultiyi we mezkür teshkilatning rehbiri, Uyghurlarning meniwiy anisi rabiye qadir xanim yétekchilikide Uyghurlarning siyasiy hoquqi üchün küresh élip bériwatqan chet'ellerdiki Uyghurlarmu, béyjing olimpikini bayqut qilish pa'aliyetlirini aktipliq bilen élip barmaqta. Bolupmu xitayning Uyghur siyasiy mehbuslirigha qaratqan ölüm jazasi shuningdek ten jazasining intayin wehshiyane ijra qiliniwatqanliqini bildürgen Uyghur siyasiyonliri, béyjingning olimpik murasimi ötküzüsh salahiyitige qilchimu layiq emes ikenlikini bildürmekte. (Eqide)