Xitayning toqumichiliq mehsulatliri yawropa bazirigha tehdit bolmaqta

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki programmisi
• Download story audio

11-Yanwar küni, shangxeydiki bir rex tijaretchisi mallirini retlimekte. AFP

Bu yil 1 - ayning 1 - künidin bashlap xelq'arada toqumichiliq mallirini cheklesh tüzümi emeldin qaldurulghandin kéyin, xitayning amérika we yawropa döletlirige qaratqan ékisport malliri shiddet bilen ashqan. Shu seweptin amérika hökümitining, xitayning toqumichiliq mallirigha qarita cheklime qoyushni oylishidighanliqini bildürishi bilen, yawropa elliridimu xitay mallirigha qarshi naraziliqlar arqa-arqidin ewj aldi.

Yawropa ittipaqining soda ministiri pétér mandélson bu munasiwet bilen mushu hepte yawropa ittipaqigha eza döletlerning soda ministirliri bilen mexsus yighin ötküzüp, xitayning toqumichiliq mehsulatliri üstidin tekshürüsh élip bérish teklipini otturigha qoymaqchi. Mendélsonning bayanatchisi stiwin adams bu heqte radi'omizning ziyaritini qobul qilip mundaq dédi:

"Mendélson xitaydin import qilin'ghan bir qisim toqumichiliq mehsulatlirining sanliq melumatlirini közdin kechürgendin kéyin, u, yawropa ittipaqi komitétidin xitay mallirigha qarita tekshürüsh élip bérishni telep qilishning zörürlikini hés qildi. Emma biz mendélsonning qaysi sanliq melumatlarni körgenliki we xitayning qaysi xildiki malliri üstidin tekshürüsh élip bérilidighanliqini hazirche ashkariliyalmaymiz. Buninggha a'it uchurlar, mendélsonning mushu heptining axiridiki yawropa ittipaqigha eza döletlerning soda ministirliri bilen ötküzidighan yighinidin kéyin ammigha élan qilinidu".

Bu yil, xitayning yawropagha chiqarghan toqumichiliq malliri ٪ 160 tin ashti

Gerche stiwin adams ularning qolidiki sanliq melumatlarni élan qilmighan bolsimu, emma yawropa ittipaqi komitétigha erz sun'ghan yawropa ittipaqi toqumichiliq sana'iti oyushmisining tor betliride élan qilin'ghan sanliq melumatlargha asaslan'ghanda, xitayning ilme toqumichiliq mallirining yawropa döletlirige ékisport qilinishi bu yil birinchi aydila awalqidin 160٪ ashqan. Shundaqla mezkur uyushma yawropa ittipaqidin xitayning ishtan, köynek, mayka, kastyom, burulka we chapan qatarliqlarni öz ichige alghan 12 türdiki toqumichiliq we kiyim-kéchek mehsulatlirigha cheklime qoyushni telep qilghan.

Eger tuyuqsiz xitay malliri pütün yawropani qaplap ketse, u halda bu yerdiki bazar tengpungliqi buzulidu hemde bu döletlerde nechche milyon toqumichiliq ishchiliri ishsiz qalidu.

Yawropada milyonlighan toqumichiliq ishchiliri ishsiz qélishi mumkin

Stiwin adams ziyaritimiz dawamida yene, yawropa ittipaqi tekshürüsh élip barghan mezgilde, yawropa ittipaqi döletlirining toqumichiliq sana'itining ziyan'gha uchrash ehwalini tekshürüpla qalmay, bashqa döletlerning ehwalinimu küzitidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Mesilen, marakesh, tunis we bén'gal qatarliq döletler. Ular zor kölemdiki toqumichiliq sana'itige ige hemde ular asasiy jehettin yawropa bazirigha tayinidu. Marakesh, toqumichiliq mallirining ٪ 95 ini yawropadiki döletlerge ékisport qilidu. Eger tuyuqsiz xitay malliri pütün yawropani qaplap ketse, u halda bu yerdiki bazar tengpungliqi buzulidu hemde bu döletlerde nechche milyon toqumichiliq ishchiliri ishsiz qalidu. Uning üstige bu kishiler belkim dunyadiki eng kembeghel kishiler bolishi mumkin ".

Xitay bash ministiri yéqinda, yawropa ittipaqidiki xitay mallirini cheklesh éqimigha qarshi chiqip, xelq'ara toqumichiliq mehsulatliri cheklimisi bikar qilin'ghandin kéyin, xitay hökümitining baj qoyushqa oxshash munasiwetlik charilerni qollunup, toqumichiliq mehsulatliri ékisportini melum derijide chekligenlikini tekitligen.

Xitay buni kontrol qilmisa, yawropa ittipaqi özi chare qollinidu

Nawada yawropa ittipaqi, xitayning toqumichiliq malliri importi üstidin tekshürüsh élip bérishni resmiy qarar qilsa, u halda bu tekshürüsh uzun bolghanda 60 kün dawamlishidiken. Eger tekshürüsh netijiside, xitayning import malliri heqiqeten yawropaning toqumichiliq bazirini qalaymiqanlashturiwetkenliki éniqlansa, u chaghda yawropa ittipaqi komitéti xitay bilen bu mesilini bir terep qilish heqqide derhal söhbetlishidiken. Shundaqla belgilime boyiche, xitay choqum 15 künning ichide chare qollunup ékisport mallirini cheklishi kérek iken, undaq bolmisa, yawropa ittipaqi özini qoghdash xaraktérliq chare qollinidiken.

Amérika arkénsas shtatliq uniwérsitétining soda sürkülüshliri tetqiqatchisi proféssor zéng ka xanim bu heqte toxtilip, xitay hökümitining bashta chare qollunup, toqumichiliq mehsulatliri ékisportini cheklishi mumkinlikini bildürdi.

"Burunmu amérikining yaponiyige oxshash bezi bir qisim döletler bilen özlikidin ékisportni kontrol qilish kélishimliri bar idi. Shunga méningche xitaymu özlikidin mushu charini bashta qollinishi mumkin. Shundaqla bu chare nöwette mewjut bolup turiwatqan bir qisim mesililerni hel qilalishi mumkin, lékin bu, mesilini tüp yiltizidin hel qilalaydu dep qarimaymen."

Zéng ka xanim sözide yene, xitay toqumichiliq sana'itining chet'el bilen bolghan soda sürkülüshini hel qilish üchün, esli ishlepchiqirish sana'et qurulmisini tengshesh we xitayning bayliqini tekshi orunlashturush kéreklikini bildürdi.(Peride )