Хитай һөкүмити әйдиз паалийәтчилириниң һәрикитигә тосқунлуқ қилмақта


2005.06.16

Америдикидики хәлқара кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати 15 - июн күни хитайда мәвҗут болуп туруватқан әйдиз мәсилиси вә хитай һөкүмитиниң та һазирға қәдәр әйдиз паалийәтчилириниң елип бериватқан түрлүк паалийәтлирини тосуп, уларға зор зиян селиватқанлиқи һәққидә мәхсус доклат елан қилди.

Кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати 57 бәтлик мәзкур доклатида, хитай һөкүмитини бу хил болмиғур қилмишларни дәрһал тохтитип, әйдиз бимарлири үчүн хизмәт қилидиған һөкүмәтсиз тәшкилатларниң паалийитини чәклимәсликкә чақирди.

Әйдиз мәсилилисиниң еғирлиқини тәкитләш һәм паалийәтчиләргә зиянкәшлик қилиш

Һөкүмәт әйдиз мәсилисиниң алдини алимиз дәп, 'ундақ чарә - тәдбир қолландуқ, бундақ тәшвиқат қилдуқ' дегини билән, әмәлийәттә һечқандақ әмәлий иш қилғини йоқ.

Хәлқара кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати мәзкур доклатни елан қилған пәйттә, хитайниң баш министири вен җябав дөләт кабентиниң даимий ишлар йиғинини ечип, хитайда мәвҗут болуп туриватқан әйдиз мәсилисини оттуриға қойди һәмдә әйдизниң алдини елиш хизмәтлирини илгирикидин техиму бәк күчәйтиш керәкликини тәкитлиди.

Гәрчә хитай һөкүмити, әйдиз мәсилисини "һөкүмәт һәл қилишқа тегишлик муһим бир мәсилә" дәп көрситиватқан болсиму, улар әйдиз бимарлири үчүн хизмәт қилидиған һөкүмәтсиз тәшкилатларниң паалийитини қаттиқ чәкләш арқилиқ, әйдиз паалийәтчилиригә зиянкәшлик қилиш һәрикитини тохтатмиған.

Хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатидики хитай ишлири мутәхәссиси сара дейвис хитайдики һөкүмәтсиз тәшкилатларниң, һөкүмәтниң әйдизгә қарши туруш күчини ашуруш җәһәттә бивастә тәҗрибиси барлиқини, әмма хитайниң бивастә контроллуқидин чәтнәп паалийәт қилған әйдиз паалийәтчилириниң давамлиқ хитай һөкүмити тәрипидин түрлүк зиянкәшликләргә учрайдиғанлиқини һәтта түрмиләргә ташлинидиғанлиқини тәкитлигән. У йәнә хитай һөкүмитиниң һәр хил кесәлләргә аит аммиви учурларни қаттиқ қоллуқ билән тосуватқанлиқини һәмдә бу хил әһвалниң кесәлләрниң алдини елиш хизмитигә еғиз зиян йәткүзидиғанлиқини көрсәткән.

Бир паалийәтчиниң сәргүзәштиси

Әйдиз мәсилисини пәқәт силәр өлүп түгигәндила, андин һәл қилғили болиду.

Радиомизниң зияритини қобул қилған хенән өлкиси саң чю наһийиси, суаң миав кәнтидики әйдиз паалийәтчиси җу луңвей өзиниң әйдиз паалийити елип бериш җәрянида, давамлиқ йәрлик һөкүмәт тәрипидин сорақ қилинидиғанлиқини, һәтта йәрлик һөкүмәт хадимлириниң түрлүк баһанилар арқилиқ, өзини қамап қоюп, уруп зәһмиләндургәнликини ашкарилиди.

Әйдиз паалийәтчиси җу луңвейниң мәлум қилишичә, 3000 нопуслуқ бу намрат кәнттики әйдиз бимарлириниң көп сандикиси намратлиқтин қан сетип, әйдиз кесилини өзигә юқтиривалған һәмдә униң аялиму шуларниң бири болуп һесаблинидикән. Җу луңвей башқа аилидикиләрниң өзлиригә охшаш бәхтсиз болуп қилишдин сақлиниш үчүн, өзлигидин издинип, әйдиз һәққидә тәшвиқат вә тәрбийиви хизмәтләрни елип барған, униң елип барған һәрикәтлири гәрчә кәнттикиләрниң қизғин қоллишиға еришкән болсиму, йәрлик һөкүмәт түрлүк баһана - сәвәбләр билән, униң һәрикитини қаттиқ контрол қилған.

Улар һәтта, униң ташқи мәтбуатлар билән алақилишишини тосуп, мәзкүр кәнттики бәзибир намрат диһқанларға 50 кой яки 100 койдин пул берип қоюп, уларни ишқа селип, уни назарәт қилишқа, һәтта униңға зиянкәшлик қилишқа буйруған.

Әйдиз паалийәтчиси җу луңвей сөзидә йәнә, " һөкүмәт әйдиз мәсилисиниң алдини алимиз дәп, 'ундақ чарә - тәдбир қолландуқ, бундақ тәшвиқат қилдуқ' дегини билән, әмәлийәттә һечқандақ әмәлий иш қилғини йоқ. Мәсилән улар мәтбуат хадимлириниң мәзкур йезиға келип әһвал игилишигиму йол қоймайду, чегрисиз дохтурлар тәшкилати нурғун қетим бу йәргә келип давалаш хизмити елип беришни тәләп қилған, лекин уларниң тәлипи һөкүмәт тәрипидин һечқачан қобул қилинмиған" дәп билдүрди.

"Әйдиз мәсилисини пәқәт силәр өлүп түгигәндила, андин һәл болиду"

Бейҗиңлиқ даңлиқ әйдиз паалийәтчиси ху җя әпәнди йәрлик һөкүмәтниң әйдиз мәсилисигә әзәлдин көңүл бөлмәйдиғанлиқини, йәрлик һөкүмәт хадимлириниң өз мәнпәәти үчүн хәлқниң өлүп - терилиши билән һечқачан кари болмайдиғанлиқини билдүрди. У йәнә хенәндики йәрлик һөкүмәт хадимлириниң әйдиз бимарлириға "әйдиз мәсилисини пәқәт силәр өлүп түгигәндила, андин һәл қилғили болиду" дегәнликини мисал қилип, өзиниң бу хил қилмишлардин қаттиқ нәпрәтлинидиғанлиқини билдүрди.

Хитай һөкүмити йиллардин буян, мәйли дөләт ичидики әйдиз паалийәтчилирини болсун яки дөләт сиртидики паалийәтчилирини болсун, қаттиқ көзитип кәлмәктә.

Мәсилән, бейҗиңда " пәнни сөйүш тәшкилати " ни қурған даңлиқ әйдиз паалийәтчиси вән йән хәй 2002 - йили " дөләт мәхпийәтликини ашкарилаш җинайитигә четилған" дегән баһанә билән, 10 күн қамақта ятқан. 78 яшлиқ пенсийигә чиққан дохтур гав явҗие хенәндики қан сетиш билән тарқалған әйдиз апитини ашкарилаш паалийитигә қатнашқанлиқтин, хитай һөкүмити униң америкиға берип мукапатлаш тәғдирнамиси елишиға рухсәт қилмиған. (Меһрибан)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.