Хитай хенәндики тоқунушниң тинҗиғанлиқини елан қилди

Хитай даирилири хенәнниң җеңҗу районида туңганлар билән хитайлар оттурисида йүз бәргән тоқунушниң тинҗиғанлиқини елан қилди. Бирақ райондин кәлгән хәвәрләрдә сақчиларниң кочидики гуманлиқ кишиләр үстидин тәкшүрүш елип бериватқанлиқи илгири сүрүлмәктә.

Һөкүмәт тәрәпниң мәлуматиға асасланғанда тоқунуш җәрянида 7 киши өлгән 42 киши яриланған. Хенәнниң җеңҗу шәһригә тәвә лаң чиңгаң базириниң икки кәнтидики хитайлар билән туңганлар оттурисида йүз бәргән тоқунуш 5 күн давамлашқандин кейин, һөкүмәт даирилири тоқунушниң тинҗиғанлиқини билдүрди. Бирақ, тоқунуш йүз бәргән районда нәччә йүз кишилик қораллиқ сақчилар вә һәрбийләрниң һазирға қәдәр коча- койларда пост туруп, тонуқушниң йәнә йүз беришидин сақлиниш үчүн тиришиватқанлиқи илгири сүрүлмәктә.

Америка ахбарат агентлиқи, районда йолға қоюлған һәрбий һаләтниң дүшәнбә күни бикар қилинғанлиқини хәвәр қилған. Тоқунуш йүз бәргән райондики йәрлик даириләр, вәқәниң тинҗитилғанлиқини билдүрди. Бирақ қораллиқ сақчилар һазирға қәдәр коча -койларда чарлаш елип бармақтикән. Вәқә йүз бәргән нәнрин кәнтидики бир кадир мундақ дәйду: " вәқә бир тәрәп қилинди, тоқунуш тинҗитилди". Бирақ, у аз сандики бир қисим қораллиқ сақчиларниң коча-койларда чарлаш елип бериватқанлиқини билдүрди. Тоқунуш йүз бәргән райондики вәқәни өз көзи билән көргүчи бир кишиниң билдүрүшичә, сақчилар вәқә туғдурғанларни сүрүштүрүп қолға елишни башлиған. У " һазир сақчилар асаслиқи вәқә туғдурған хитайларни тутиватиду, туңганларға тәгмиди" деди.

Америка бирләшмә ахбарат агентлиқиниң хәвәр қилишичә, тоқунуш йүз бәргән лаң чиңгаң кәнтидики бир туңган аял, " хитайларда башқиларни бозәк қилиш тәбийити бар, улар башқиларни бозәк қилидиған нурғун ишларни қилди" дәп тәкитлигән. Хоңкоң мәтбуатлири, хитай һөкүмитиниң вәқә йүз бәргән районни қамал қилип, районға киришкә урунған чәтәллик мухбирлардин 10 кишини тутуп қалғанлиқини хәвәр қилди. Хитай ташқи ишлар министирлиқиниң баянатчиси җаң чийө, чәтәллик мухбирларниң вәқә йүз бәргән районға киришигә йол қойидиған яки қоймайдиғанлиқи һәққидики суалиға җавап берип, " вәқә җоңгониң ички иши, башқиларниң буниңға баш қатуруши һаҗәтсиз, вәқә наһайити яхши бир тәрәп қилинди" дәп көрсәткән. Хәвәрләргә қариғанда хитай җамаәт хәвпсизлик министири җав йоңкаң, вәқә йүз бәргән райондики җамаәт хәвпсизлик даирилиригә " тоқунушни иһтиятчанлиқ билән бир тәрәп қилиш тоғрисида тәлимат бәргән.

Туңганлар хитайниң һәр қайси җайлириға тарқалған җоңгодики нупуси әң көп, хитай бойичә мәмликәт характирлик тәсиргә игә милләт. Хитай - туңган мунасивити җоңгодики мәмликәт характирлик муқимлиққа мунасивәтлик назук мәсилиләрниң бири. Канададики хитай мәсилилири тәтқиқатчиси ду җифу, хитайда милли мәсилиләрни юмшитишниң йоли һәқиқи мәнидики аптономийини йүзгүзуш дәп көрсәтти. Милли мәсилини ноқул мулайим вастилар билән һәл қилғили болмайдиғанлиқини тәкитлигән ду әпәнди мундақ дәйду: "омумий җәһәттин алғанда һазирқи вәзийәт интайин хәтәрлик, болупму тибәт мәсилисини алғанда тибәт мәсилиси нөвәттә хәлқаралишип кәтти. Тибәт мәсилиси хәлқаралишип кәткән әһвал астида тибәт мәсилисини иһтиятчанлиқ билән бир тәрәп қилмиғанда бу йәрдә йүз бәргән топилаң, пүтүн мәмликәт вәзийитини астин-үстин қиливәтсә әксинчә тәсир яритиши, шинҗаң, ички моңғолларда вәқә келип чиқиши мүмкин. Мәйли мәлум район болсун яки аз санлиқ милләт болсун уларниң өз- өзини идарә қилиш тәлипи болиду. Ноқул мулайим вастиләр билән милли мәсилини һәл қилғили болмайду".

Хәвәрләргә қариғанда хитай компартийисиниң баш секритари ху җиңтав, йеқинда мәркизи комитет сиясий биюрусиниң үгинишидә, партийә вә һөкүмәттин милли мәсилиләрни һәл қилиш иқтидарини юқири көтүрүшни тәләп қилған. Сияси үгинишдә мәркизи милләтләр университитиниң профессори яң шинмей билән хитай иҗтимаий пәнләр акадимийиси милләтләр тәтқиқат орниниң башлиқи чи шийвән, хитайдики милләтләр мәсилиси бойичә доклат бәргән. яң шимей, аз санлиқ милләтләрниң ички ишлириға көп арилишиш, уларға бесм ишлитиш милли зиддийәтни өткүрләштүрүп, дөләтниң қалаймиқанчилиқи вә бөлүнишини кәлтүрүп чиқириду дәп көрсәткән. (Әркин)