Уйғур каризлириға сәпәр намлиқ китабтин туғулған ойлар
2007.09.18

Түркийидә чиқидиған йеңи чағ гезитиниң 18 -числадики санида "уйғур каризлириға өздәнҗә йолчулуқ" , темисида бир мақалә елан қилинди. Мақалини обзорчи җазим гүрбүз әпәнди язған болуп , у мақалисини түркийидә коммунист көз қарашқа игә вә мавзедоңчи дәп билинидиған дурсун өздән исимлик шаирниң кариз һәққидә язған китабидин чиқиш қилип туруп язған.
Аптор мақалисини язғучи, шаир дурсун өздәнниң " уйғур каризлириға йолчулуқ мавзулуқ" китабида йәр алған мәзмунлар билән башлайду : "анатолийә боз қирлирида туғулдум. Шипалиқ шаман анамни яд әйләп, хәлқ нахшилириниң қойнида чоң болдум. Көк оғуз бойидин кәлгән икәнмиз. Күчлүк бозқир бүркүтлириниң һимайисидә вә улуғ сөйгү дәрихиниң сайисидә пәрқимни һес қилдим. Ичимдики нурни һес қилдим. Униңға қаридим. Мениң оюм ички дуняримни кәшип қилиш иди. Мәдәнийәт бөшүки болған асияниң байлиқлирида, ататүркниң вә анатолийә атәшиниң һараритидә явроасия мәдәнийити билән тонуштум... Анатолийә қәйәр, оттура асия қәйәр?"
Ички дуняға елип берилған сәпәр
Аптор мақалисида дурсун өздәнниң китабидин үзүндиләр елип давам түрдә йәнә мундақ дәп язиду: "бу йәр қәйәрду демәй тағу - дәряларни, деңизларни, чөлләрни ешип ата юртимиз болған асия тупрақлириға йетип кәлдим.... Бир тәтқиқатчи, издәнгүчи язғучиниң инчикилики билән вә бир шаирниң һессияти билән, һәм бир һөҗҗәтлик филимгә охшаш һәм бир хиял дунясиға охшаш бир тәтқиқат ичидә өзүмни таптим. Титридим вә өзлүкүмгә қайттим, ички дуняримға қилинған бир сәпәр иди бу. Қуяш туғулған йөнилишкә... Йәр кординати 0 болған асияниң мәркизидә.... Йилтизи миңларчә йил қәдим болған вә оттура асия тупрақлирида мәдәнийәт мөҗизилири яратқан уйғур түрклири бизниң тарихи бир , тили бир , дини бир , өрп - адити вә мәдәнийити бир болған туғқанлиримиздур."
Аптор йәниму илгирилигән һалда йәнә мундақ давамлаштуриду.
Шинҗаң районида яшайдиған уйғур түрклири , хитайлар вә башқа қериндаш хәлқләр 2500 йил авал өзлири яратқан идиқут дөлити вә йәрниң 110 метир тегидә , җәмий 5100 километир узунлуқтики бир мәдәнийәт мөҗизиси болған вә кариз дәп атилидиған су қаналлири билән асия тарихиниң йеңидин йезилишиға сәвәп болди.
" Бир қолум алтай теғида, бир қолум тәңри тағлирида... Бадам көзлүк гүзәлләр билән парлаватқан ай көлигә қаримақтимән... Әнқа қуши нәдиду? әргәнәқончу, анатолийәчу? йипәк йоли меһир - шәпқәт вә тинчлиқ йолиму... Йолумдин езиқип кәттим. Толун айниң һараритидә көйүватимән, улуғ шаман анидин шипа күтмәктимән. Ата тупрақлиримда, өзүмгә сәпәр қилмақтимән... "
Уйғурлар яратқан кариз бир мөҗизә
Мақалиниң аптори җазим гүрбүз әпәнди язғучи, шаир дурсун өздәнниң "уйғур каризлириға йолчулуқ" намлиқ китабидин юқиридики абзасларни бәргәндин кейин мақалисини мундақ давам қилиду: "язғучи, шаир дурсун өздән шәрқий түркистанға берипту. Немишқа берипту? каризларни көрүшкә. Кариз дегән немә ? юқирида язғучи өзиму язғандәк, йәрниң 110 метир астидин өтидиған, 5100 километир узунлуқта болған вә 2500 йиллиқ тарихқа игә болған тарихий су қаналлири. Ата - бовилиримиз тәңри тағлиридин еқип чүшкән суниң тәклимакан чөлигә сиңип йоқ болуп кетишиниң алдини елиш үчүн, суларни мана бу чөлниң астидин өткүзүп турпанға йәткүзүп, у йәрдә дуняниң әң гүзәл мевилирини, көктатлирини йетиштүргән икән вә һазирму йетиштүрмәктә. язғучи дурсун өздән өзиниң көргән - билгәнлирини "уйғур каризлириға сәпәр" мавзулуқ бир китаб астида топлап нәшир қилдурди. Бу китаб қайнақ нәшрияти тәрипидин нәшир қилинди."
Түркийидики коммунистлар түрк мәдәнийитигә игә чиқмақта
Аптор бу китабқа түркийидики коммунистларниң рәһбири болған, түркийә ишчи партийисиниң башлиқи доғу перинчәк әпәндимниң кириш сөзи язғанлиқини баян қилип, мақалисиға мундақ давам қилиду : "китабниң кириш сөзидә доғу перинчәк әпәнди, тарихимизға ғәрбниң көзи билән қарашни өзигә адәт қиливалған һәм шуниңда чиң туридиғанларниң җәңгиварлиқни түркләргә, мәдәнийәтни болса өзлиригә аит дәп қарайдиғанлиқини, буниң тамамән хаталиқини ата - бовилиримизниң мәдәнийәт ғәзинисигә муһим вә қиммәтлик болған 'йәр астидики сәддичин сепили' дәп нам алған каризни ясап төһпә қошқанлиқини, каризларниң орхун абидилиригә охшашла қиммәтлик икәнликини алаһидә тәкитлигән. Доғу әпәндимниң бу диагнузида қилчиликму мубалиғиниң йоқлуқини хитай дөлитиниң каризни дөлитидики үч чоң мөҗизиниң бири, дәп елан қилишидинму көрүвалғили болиду."
Түрк милләтчилири силәр қәйәрдә?
Аптор мақалисиниң ахирида бу китабта кариздин башқа йәнә немиләрниң баян қилинғанлиқини аңлатқандин кейин, түркийидики түрк милләтчилик көз қаришиға игә кишиләргә хитаб қилип мундақ дәп язиду : "дурсун өздән китабида ялғузла каризни аңлатмайду. Бу китабта шәрқий түркистан һәр тәрәплимилик баян қилинған. Ишиниңки, худди шәрқий түркистанға барғандәк болисиз. Шаирлиқидин келип чиққан қәләм күчи вә мәзмуниниң раванлиқи сәвәблик бир башлидиңизму түгәтмәй туруп қоюп қойғуңиз кәлмәйдиған бир китаб дурсун өздәнниң бу китаби. Мана, түркийидики мав зедуңчилар мушундақ ишларни қиливатиду. Силәрчу? түрк милләтчилири силәр немә қиливатисиләр? бу ишларға дөләтниң бешиға дөләт чиққанда ; мундақчә ейтқанда, ешәкниң қуйруқи йәргә тәгкәндә көңүл бөләмсиләр?" ( әркин тарим)
Мунасивәтлик мақалилар
- Дәм елишқа чиққан генерал арман қулоғли билән сөһбәт (2)
- Дәм елишқа чиққан генерал арман қулоғли билән сөһбәт (1)
- 38 - Нөвәтлик асия вә шималий африқа илмий муһакимә йиғини түркийәдә өткүзүлмәктә
- Шәрқий түркистан инқилаби һәққидики тәтқиқатларға баһа
- Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати асиядики нато (NATO) болуп шәкиллинәләмду?
- Түркийә журналисти мәмәт рагип вуралниң уйғурлар һәққидә ейтқанлири
- " Тинчлиқ бурчи 2007" намлиқ һәрбий маневири аяғлашти
- Түрк дуняси яшлири қурултийиниң уюштурғучиси орхан кавуҗуниң уйғурлар һәққидә ейтқанлири
- Давамлишиватқан икки чоң һәрбий маневир үч дөләт оттурисидики назук мәсилиләрни ашкарилимақта
- Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатниң һәрбий маневири һәққидики инкаслар
- Русийиниң таҗикистандики базисида реактип айропиланлирини көпәйтиштики истратегийилик мәқсити немә?
- Оттура асияниң чиқиш нуқтиси - йипәк йолини қайта қуруш