Türk dunyasining aldini héchkim tosalmaydu


2007.11.22

11-Nöwetlik türkiy jumhuriyetler we türkiy milletler dostluq, qérindashliq we hemkarliq qurultiyi ezerbeyjanning paytexti baku shehride 17- noyabirdin 19-noyabirghiche chaqirildi. Bu qurultaygha herqaysi türkiy milletlerdin 1500 etrapida wekil qatnashti. Uyghurlargha wakaliten d u q mu'awin bashliqi séyit tümtürk bashchiliqidiki 6 Uyghur qatnashqan qurultayning 19- noyabir künidiki yépilish murasimida türkiyining sabiq re'is jumhuri sulayman démirel nahayiti muhim söz qildi. U sözide türklerni bir qara yaghachqa bashqa türkiy milletlerni uning shaxlirigha oxshatti.

Bezi türkiy milletlerning musteqilliqini qoldin ketküzüp qoyushini qara yaghachning yopurmiqining qurup kétishige oxshatsa musteqilliqqa érishishini yopurmaqning qayta yashnishigha oxshatti. Türk dunyasida erkinlik shamilining chiqishqa bashlighanliqini bu shamalni héchkimning tosalmaydighanliqini ipade qilghan sulayman démirel, türkiy milletlerni ittipaqlishishqa chaqirdi. Sabiq re'is jumhuri sulayman démirelning bu nutqi qurultay ehlining alqishigha muyesser boldi.

Türk dunyasi dégen néme?

"1990-Yillirighiche bu qurultay némishqa chaqirilmidi. 20-Yil burun bu qurultaygha kelgen kishilerning bir yerge kélishi mumkinmidi? ezerbeyjandila emes bashqa döletlerdimu bir yerge kélelmeyttuq. 20 Yil burun türk dunyasi qanche parche idi? qaysi shertler astida yashawatatti? bügün türk dunyasining weziyiti qandaq? tarixning yoli egri toqaymu? bu egri toqay yolda bezide pursetler aldingizgha chiqidu? milletler we xelqler bezide özliri duchar bolghan zulumni chékishke mejbur qalidu, purset chiqip qalsa u pursettin paydilinidu? bu ikkilisini qilalighan millet özini qoghdap qalalaydu. Türk dunyasi 11 milyon kwadrat kilométr chongluqta bolup, 3 yawropagha teng. Bundaq kengri bir jughrapiyide méning yiltizim, tégim türk dégen türkiy tillirida sözlishidighan kishiler yashimaqta. Türk dunyasining epsanisi, dastani, qehrimani, tili, dini, tarixi, riwayetliri we chöchekliri ortaq bolghan xelqler yashaydighan bir dunyadur. Bu büyük dunya ötken 2000 yil jeryanida nurghun boran chapqunlarni bésip ötti. Bularni her da'im yadimizda saqlishimiz kérek."

Türkiy milletlerning yiltizi bir

"Türkiy tillar diwanigha köre, türk ismini tengri bergen. U chong bir qarighaygha oxshaydu, uning shaxliri bar. "Türkiy tillar diwani" da yézilishiche 21 türkiy millet bar. Bularning hemmisi bir derexning shaxliridur. Tarixta bezide bu qara yaghachning yopurmaqliri qurup ketken, waqti kelgende qayta yashnighan. 1990-Yilidiki weqeler mana bu hadisilerdin biridur. Qara yaghachning shaxliri qayta yashnidi. Bu qurultaygha qatnishiwatqan wekiller mana bu derexning yopurmaqliri. Bu milletke mensup bolghan xelqler. Türkiy milletler nede, qaysi shert shara'itta yashisa yashisun dunya tarixigha muhim töhpilerni qoshqan bir millettur. Bu qurultayni chaqirishimizdiki meqset dunya medeniyitige töhpe qoshqan milletlerning qaytidin dunyada söz igisi bolushini emelge ashurush, mesililirini muzakire qilip hel qilish yollirini izdeshtin ibaret."

Qérindash türkiy milletler tarixning dostluq we qérindashliqning némige paydisi bar?

" Bu dostluq we qérindashliqning némige paydisi bar? bu insanliqqa, medeniyetke, dunya tinchliqigha téximu köp xizmet qilish üchün paydiliq. Bu qérindash milletler birlikte dunya tinchliqi üchün xizmet qilishning yollirini izdimekte. Türk dunyasining meshhur peylasopi exmet yesewi qérindash milletlerge chaqiriq qilip mundaq deydu: "ittipaqlishinglar, öz'ara jédel qilmanglar, mesililiringlarni muzakire qilish arqiliq hel qilinglar, insanlarni siniplargha ayrimanglar, er ayallar teng barawerdur. Bu ming yil burun exmet yesewi dégen söz. Er we ayallarning barawerliki bügün xelq'ara insan heqliri xitapnamisi ichidiki eng muhim sözlerdin biridur. 21-Yuz yilgha kirgen künimizde ayallar bilen erlerni teng barawer körmeydighan kishiler bar. Türkiy milletliri bundin ming yil burun insan heqliri mesilisige köngül bölüshke bashlighan. Dostluq, qérindashliq we hemkarliq qilidighan bolsanglar bu prinsipqa asasen qilinglar. Bu silerning tarixi mirasinglar."

Türkiy milletlerge bérilgen altun purset

"1990-Yillarda tarix türk dunyasigha altun pursetni berdi. Néme üchün burun emes del 1990-yillarda bu purset otturigha chiqti? 20-esir dunyaning eng qanliq yüz yilidur. Ikki urushta jem'iy 60 milyon insan öldi. Urushta terep bolmaydu. Eger ikki chinini soqushtursanglar, biri sunsa yene birsige chak kétidu. Uning üchün dunyadiki mesililerni urush jédel bilen emes tinchliq ichide hel qilishni kishilerning kallisigha singdurush kérek. Bizning ortaq meqsitimiz insan heq hoquqigha hörmet qilidighan, kembeghelliktin qutulghan, pikir étiqat erkinlikige ige insandek yashighili bolidighan bir dunya qurup chiqish bolushi kérek. Sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin musteqilliqqa érishken türk jumhuriyetliri erkin bazar iqtisadini asas qilghan halda, démokratik insan heqlirige hörmet qilidighan dölet qilip qurup chiqish yolida ilgirlewatidu, biz bu yoldin azmasliqimiz kérek."

Türkiye jumhuriyitining sabiq prézidénti sulayman démirel sözide yene, türkiy milletlerning altun dewrining bashlighanliqini, dunyada erkinlik shamili chiqiwatqan künimizde buning aldini héchkimning tosalmaydighanliqini éytti. (Erkin tarim)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.