Türkiyining radikal géziti Uyghur diyari heqqide maqale élan qildi
2007.12.06

Türkiyining eng chong gézitliridin biri bolghan radikal gézitide 12-ayning 1-künidin tartip "sherqtin yükselgen xitay" mawzuluq chatma maqale élan qilinmaqta. Bu maqalining 12-ayning 5-künidiki sanida xitayning eng namrat rayoni shinjang Uyghur rayoni mawzuluq maqale élan qilindi. Bu maqalini radikal gézitining obzorchisi ugur gurses ependi yazghan. U xitay hökümitining teklipige bina'en yene bir qanche zhornalistlar bilen birlikte xitaygha bérip, béyjing, shangxey, shi'en, ürümchi, qeshqer we turpan qatarliq yerlerni ziyaret qilghan .
"Insanni tesirlendüridighan pamir téghi bilen teslim bolghandek körün'gen namrat kishiler"
Bu ziyaretke qatnashqan radikal géziti obzorchisi ugur gurses qeshqer tesiratlirini élan qildi. U maqalisini kishini tesirlendüridighan resimler bilen bézigen bolup, kichik dukinida mal sétiwatqan Uyghur qizining resimining yénigha mexmut qeshqirining meqberisige qaraydighan muhemmet ependining resimige yer bergen. Resimning astigha: "qeshqer shehirining sirtigha jaylashqan mehmut qeshqirining maziri yaxshi qoghdalmighan bolup, mazar bekla weyran, bu yerge qaraydighan muhemmed ependi meqberining pütün chiqimini mazargha kelgen ziyaretchiler bergen yardemlerdin ötewatqanliqini, döletning bir tiyinmu yardimi yoqluqini éytti" dep yazghan.
Maqalining del otturigha kona bir derwazining aldida ghemkin bir halda tagharni yénigha qoyup olturghan bir Uyghur aqsaqalning resimige yer bérilgen. Bu resimning yénigha mehmut qeshqiri mazarliqidiki bir qebrining resimi bérilgen bolup, resimning astigha: "türkiy tillar diwani namliq eserning yazghuchisi mehmut qeshqirining meqberisining hoylisidin qaraydighan bolsingiz, insanni tesirlendüridighan pamir téghi bilen teslim bolghandek körün'gen namrat kishilerni körisiz," dep yézilghan.
Xitayning eng namrat rayoni shinjang Uyghur rayoni mawzuluq maqalining yazghuchisi ugur gurses ependi maqalisini mundaq bashlaydu: "xitayning gherbige jaylashqan shinjang Uyghur rayonining tereqqiyati xitaydikidin bekla töwen iken. Xitayda 55 az sanliq millet bar bolup, bularning ichide nopusi eng köp bolghanliridin biri Uyghurlar. 1955-Yili aptonomiye hoqoqi bérilgen shinjang Uyghur aptonom rayonida 20 milyon kishi yashaydu. Bu yerde eng köp nopusqa ige bolghini Uyghurlar. Uyghur aptonom rayoni milliy daramet jehettin eng töwen namrat rayondek qilidu. Xitayning bergen melumatigha asaslan'ghanda, shangxeyde her nopusqa tégidighan ayliq daramet 700 2 dollar iken, shangxeyning chet rayonlirida 1240 dollar etrapida iken . Uyghur rayonidiki kishilerning ayliq daramiti shangxeyning sirtidiki yézilardiki kishilerningkidinmu töwen iken."
"Uyghur kadirlar xitay kadirlarning yénida biz bilen Uyghurche sözlishishtin qorqqachqa..."
U maqalining 2- qismida qeshqerdiki tesiratini yipek yoli tügini qeshqer mawzuluq qismida anglatqan bolup, bu bölümde mundaq dep yazidu: "Uyghur aptonom rayonida, xitayning eng gherbidiki qeshqer shehirige barduq. Yipek yolining eng muhim tügünliridin biri bolghan qeshqerde türkiy tillar diwanining yazghuchisi mehmut qeshqiri, qutatqubilik namliq eserning yazghuchisi yusuf xas hajipning mazarliri bar. Mehmut qeshqirining maziri yaxshi qoghdalmighan bolup, weyran bir halda ziyaretchilerni kütiwalmaqta . Yusuf xas hajipning maziri sheher ichide bolghachqimu, yaxshi qoghdalghan."
"Uzun yillardin béri tijaret merkizi bolup kelgen qeshqerde bazar aylanduq. Ademni heyran qalduridighan bir bazar, néme izdisingiz tépilidu. Bazardiki hemme kishiler bilen türkche sözleshtuq, bir - birimizning gépini chüshenduq. Buningdin bizni bazar aylanduriwatqan xitay rehberlermu heyran qaldi. Uyghur kadirlar xitay kadirlarning yénida biz bilen Uyghurche sözlishishtin qorqqachqa dawamliq xitayche gep qildi. Qeshqer walisi bizning gépimizni chüshen'gen bolsimu, bizge Uyghurche gep qilmay xitayche gep qildi."
"Ulker alpélla ekeldingmu?"
Obzorchi ugur gursen ependi maqalisining axirida mehmut qeshqirining maziridin ayrilish aldidiki bir weqeni anglitip mundaq dep yazidu:"qeshqer shehirining sirtidiki ulugh alim mehmut qeshqirining mazirini ziyaret qilip qaytiwatsaq yolning boyidiki kanaylarda shakilat qiz namliq élan sen'etning awazini angliduq. Bu türkiyide ishlepchiqirilghan ülker shirkitining alpélla markiliq shaklatining réklami idi. Uyghur rayonining sherqidiki turpanni aylinip yürsek Uyghur balilar aldimizgha yügürüp kélip, ulker alpélla ekeldingmu? dep soridi."
Xitay hökümiti yéqinqi yillardin béri dawamliq halda türk zhornalistlarni Uyghur diyarigha teklip qilip apirip, ürümchi, turpan we qeshqerni aylandurmaqta. Bu zhornalistlarning köpi maqaliliride Uyghur diyaridiki namratliqni, Uyghurlarning xitay hökümitining bésimi astida yashawatqanliqini yazmaqta. Hetta gézitlerde namrat Uyghurlarning kochilarda tilemchilik qiliwatqan resimlirinimu élan qilmaqta. Uyghur diyarigha barghan zhornalistlar arisida Uyghurlarning bext - sa'adet ichide yashawatqanliqini yéziwatqanlarmu bar. (Erkin tarim)
Munasiwetlik maqalilar
- Qeyseri walisining xoshlishish ziyapitige d u q mes'ulliri qatnashti
- Sha'ire --- zeynure xanim bilen " shéhidler ölmes" namliq shé'iri heqqide söhbet
- Yipek yolidiki ziyaret xatirisi
- D u q, türkiyining ulusal téléwiziyisining eyiblishige reddiye bildürdi
- Ezerbeyjan metbu'atida Uyghurlar
- Enqerede türkologiye ilmiy muhakime yighini chaqirildi
- Sabiq ministir abduxaliq chay bilen söhbet
- Ezerbeyjandiki "türkistan" géziti
- Türk dunyasining aldini héchkim tosalmaydu
- 11 - Nöwetlik türkiy jumhuriyetler we türkiy milletler dostluq - qérindashliq - hemkarliq qurultiyi
- Türkiyining her qaysi sheherliride sherqiy türkistan jumhuriyetliri xatirilendi
- Bérlinda yipek yoli medeniyiti körgezmisi échildi