Rastinla türkche siyasiy, erebche diniy tilmu?
2012.08.30
Uzun yil Uyghur diyarida til kursi achqan Uyghurlarning déyishiche xitay hökümiti ereb tilini diniy til, türk tilini siyasiy til dep kurs achqili qoymaydiken. Bularning sirtida yéqindin béri türk bayriqining süriti chüshürülgen mayka kiygen Uyghur yashlarningmu soraqqa tartilghanliq xewiri türk siyasetchilirining diqqet-étibarini tartti. Rastinla türkche siyasiy, erebche diniy tilmu? xitay hökümitining Uyghurlarning bu tillarni öginishige cheklimilerni peyda qilishidiki seweb néme? buninggha türk siyasiyonlar qandaq qaraydu? bu so'allargha jawab tépish üchün izmir ege uniwérsitéti oqutquchisi proféssor doktor alimjan inayet, parlamént ezasi doktor rishat doghru we uzun yil chet'el tili kursi achqan enwer ependiler bilen söhbet élip barduq.
Türkiye parlamént ezasi, sabiq dölet ministiri, milletchi heriket partiyisining mu'awin sékrétari dr. Rishat doghru ependi xitayning türk tilini siyasiy til dep ögetkili qoymaywatqanliqigha bolghan köz qarishini bayan qilip mundaq dédi:
“Bizning dölitimizde xitay tili, hemme adem öginishni xalaydighan, öginishte héch qandaq cheklime yoq bir til. Bundaq bir ehwalda döletler otturisida teng barawerlik bolishi kérek. Sherqiy türkistanda türk tili ögitidighan kurslarning échilishi, mekteplerde türk tili dersining bérilishini türkiye döliti bolush süpitimiz bilen telep qilishimiz kérek. Biz bu yerde xitay tili öginishni erkin qoyuwettuq, xitaymu sherqiy türkistanda türkche öginishni erkin qoyuwétishi kérek. Türk tili ögitidighan mekteplerning échilishi kérek. Buningdin qorqmasliq kérek. Bu bir insan heqqidur. Insanlar qaysi tilni ögen'güsi kelse shu tilni ögensun, insanlargha zulum qilmasliq, bésim ishletmeslik kérek.”
Parlamént ezasi sabiq dölet ministiri dr. Rishat doghru ependi türk bayriqining süriti chüshürülgen mayka kiygen Uyghurlarni xitay jama'et xewpsizlik xadimlirining soraqqa tartishini öz partiyisi namidin eyibleydighanliqini bayan qilip mundaq dédi:
“Bizning bu yerdimu xitay bayriqi ésilghan yerler bar. U yerde biz bilen bir tughqan birining türk bayriqini ésishi, qolida kötürüwélishi yaki maykisida türk bayriqining resimining bolushigha xitay xewp dep qarimasliqi kérek. Buni qilghanlarni soraqqa tartish iptida'iy bir ish, men milletchi heriket partiyisining mu'awin bashliqi bolush süpitim bilen xitay hökümitini qattiq eyibleymen. Biz türkiye jumhuriyiti döliti bolush süpitimiz bilen xitayning bu qilmishlirini yéqindin teqib qilip waqtida xitaygha naraziliqimizni bildürüshimiz kérek.”