13 - Nöwetlik türk dunyasi yashliri qurultiyi Uyghur mesilisi toghrisida qararlar aldi

• Muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

13 - Nöwetlik türk dunyasi yashliri qurultiyi makédoniyening oxri shehiride dawam qilmaqta. Herqaysi türkiy milletlerge wakaliten bu qurultaygha qatnishiwatqan wekiller 8-ayning 10-11-künliri 4 guruppigha ayrilip türk dunyasining mesililiri heqqide bezi qararlarni chiqardi.

Siyasiy mesililer guruppisi teripidin muzakire qilinip békitilgen qararlar

Siyasiy mesililer guruppisi teripidin muzakire qilinip békitilgen qarar mundaq bashlinidu: " biz türk dunyasi yashliri bolush süpitimiz bilen dunyaning herqaysi jaylirida yashawatqan qérindashlirimiz duchar boluwatqan mesililerning öz- ara hemkarliq ichide hel bolidighanliqigha ishinimiz. Shunga biz siyasiy mesililer guruppisi bolush süpitimiz bilen töwendiki qararlarni chiqarduq."

1. Shimaliy qibris türk jumhuriyitining heqliq dawasi türkiy jumhuriyetlirining qollishigha érishishi, shimaliy qibris türk jumhuryitige élip bériliwatqan imbargoning emeldin qaldurulushi üchün xelq'ara insan heqliri teshkilatlirigha bésim ishlitilish.

2. Amérikida sürgünde yashawatqan dunya Uyghur qurultiyining bashliqi rabiye qadir xanim we sherqiy türkistan xelqige élip bériliwatqan bésim siyasiti derhal toxtishi kérek. Uyghurlargha yürgüzülüwatqan bu bésim siyasitining toxtishi üchün türkiy jumhuriyetlerning déplomatik jehettin xitaygha bésim ishlitishi qarar qilindi. Buning bilen birlikte yene, xitay hökümitining sherqiy türkistan xelqige élip bériliwatqan qirghinchiliq, insan heqliri depsendichilik siyasitini qattiq eyiblesh we xitay xelq jumhuriyitining bu qilmishlirini pütün dunya jama'etchilikige anglitish qarar qilindi.

3. Xitayning bésimidin qéchip türkiy jumhuriyetlirige kelgen Uyghurlarning xitaygha qayturup bérilmesliki üchün xizmet ishlesh.

4. Tataristan jumhuriyitidiki musulmanlargha élip bériliwatqan bésim siyasitining ayaqlishishi üchün insan heqliri jem'iyetlirige iltimas qilish.

5. Iran nupusining yérimidin köpini teshkil qilghan azeri türklirining öz til - yéziqini ishlitishige iran hökümiti teripidin ruxset bérilmeywatidu. Iranning irandiki türklerge öz tilini ishlitish heqqini bérishi üchün xelq'ara insan heqliri teshkilatlirini wezipige chaqirish qarar qilindi.

Siyasi ishlar we til - edebiyat guruppiliri chiqarghan qararlar

Siyasi ishlar guruppisi chiqarghan bu qararda, rusiye fédiratsyoni, iraq, iran we moldowiyege oxshash döletlerde yashawatqan türklerge élip bériliwatqan bésim we assimilatsiye siyasitimu eyiblen'gen.

Til we edebiyat guruppisining qararida Uyghurlar heqqide töwendikidek maddilargha yer bérilgen bolup, qararning 7 - maddisida 2008 - yilini mehmut qeshqiri yili, dep élan qilish heqqide mundaq dep yézilghan: "yawru ‏- asya yazghuchilar jem'iyiti teripidin 2008 - yilining mehmut qeshqiri yili, dep élan qilinishi qarar qilinip, bu ramka ichide 2008 - yilida pütün türkiy jumhuriyetliri we herqaysi döletlerde mehmut qeshqirini eslesh pa'aliyetlirini élip bérish qarar qilindi.

Qararning 20 - maddisida mundaq déyilgen: "sherqiy türkistanda yürgüzülüwatqan Uyghur we qazaqlargha oxshash türkiy milletlerning milli ma'aripini emeldin qaldurush siyasitige qarshi pa'aliyetlerni élip bérish qarar qilindi."

Türk dunyasi yashliri qurultiyi bashliqi hesen eli qarasar ependining sözi

13-Nöwetlik türk dunyasi qurultiyini uyushturghan türk dunyasi yashliri qurultiyi bashliqi hesen eli qarasar ependige mikrofonimizni uzutup, bu qurultayda élin'ghan qararlarning türkiy jumhuriyetliri we türk hökümitige qandaq tesir körsitidighanliqini soriduq. U mundaq dep jawab berdi : "bu , bizdin dawamliq soruluwatqan su'allardin biri. Lékin , türkiyede we sherqiy türkistandin balqanlarghiche bolghan pütün türkiy milletlerde ammiwiy teshkilat uqumini xelq anche bilip ketmeydu. Qurultiyimiz peqetla hökümetlerge tewsiye qilidu, uni ijra qilish hoquqi yoq. Qurultayning wekilliri türk dunyasidiki 60 etrapidiki ammiwiy teshkilatning mes'ulliri. Bularning ichidiki bezi teshkilatlarning yüz mingdin artuq ezasi bar. Bu teshkilat türk dunyasidiki eng chong ammiwiy teshkilatlarning biridur. Bügün ammiwiy teshkilatlarning roli bek chong. Bizning wezipimiz bu qararlarni herqaysi döletlerning hökümetlirige bérip bu mesililerni hel qilishi üchün hökümetlerge bésim ishlitishtin ibaret. Biz buni qilishqa tirishiwatimiz." (Erkin tarim)