Türkiy döletler bashliqlar yighini axirlashti

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki melumati
• Download story audio

8 - Nöwetlik türkiy tillarda sözlishidighan döletlerning bashliqliri aliy yighini türkiyining antalya shehiride axirlashti. Türkiye re'is jumhuri ahmet nejdet sezerning sahipxanliqda chaqirilghan yighin'gha qazaqistan dölet bashliqi nursultan nazarbayéf, azerbayjan dölet bashliqi ilham aliyéf, qirghizistan dölet bashliqi qurmanbeg bakiyéw qatarliqlar qatnashti. Bu qurultayning 8-si besh yil aridin kéyin chaqirilghan bolup, türkmenistan buyuk elchi sewiyiside wekil ewetken. Özbékistan bashta wekil ewetidighanliqini bildürgen bolsimu, yighin bashlinishqa az qalghanda özlirining wekil qatnashturmaydighanliqini bildürdi.

Jumhuriyet gézitining 20-chesladiki xewiride yézilishiche, özbékisitanning wekil ewetmeslikidiki sewep, türkiyining özbékistan öktichilirige bergen yardimi we birleshken döletler teshkilatida özbékistandiki insan heqliri weziyiti heqqide teyarlan'ghan doklatni qollishi iken. Bu qétimqi yighin'gha türkiye jumhur re'isi ahmet nejdet sezerdin bashqa yene türkiye tashqi ishlar ministiri abdullah gulmu qatnashti. Jumhur re'isi ahmet nejdet sezer sözide döletler arisidiki oz ara meblegh sélish, tijaret munasiwetlirining belgilik derijide artqanliqini éytip mundaq dédi:

"Türkiyidiki chong qurulushlarni qerindash jumhuriyetlerge meblegh selishqa qiziqturiwatimiz. Oxshashla qérindash jumhuriyetlerdiki ish ademliriningmu türkiyige meblegh sélishidin memnunluq hes qilimiz. Bashta enirgiye, transport, uchur alaqe, sayahetchilik bolush bilen birlikte, iqtisadi jehettiki ish birlikini iki tereptin shundaqla kop tereplimidin qollash arimizda qurulghan bu köwrükning téximu küchlendürülüshi üchün intayin paydiliq".

Ottura asiya jumhuriyetliri türkiy milletler birlikining muhimliqini otturigha qoyushti

Azerbayjan dölet bashliqi ilham aliyewmu döletler arisidiki parawanliqning iqtisadning küchlendürülüshi bilen emelge ashidighanliqini bildürüp mundaq dédi:

"Asiya bilen yawropani tutashturidighan tömur yol yasash pilanida otturigha chiqiriliwatqan sunni mesililerge qarshi turush üchün téximu küchlük bolishimiz kérek. Iqtisadi jehettiki ish birliki hem dölitimiz üchün hem rayonimiz üchün intayin muhim bolup turmaqta".

U yene bir türkiy milletning mesilisining pütun türkiy milletlerning mesilisi bolushi kéreklikini alahide tekitlidi.

Yighin'gha qatnashqan qazaqistan jumhur re'isi nursultan nazarbayef sözige mustafa kamal atatürkning ‘türkning türktin bashqa dosti yoqtur’ dégen sozi bilen bashlidi. Türkiy tillarda sozlishidighan döletler arisida siyaset, sen'et we bilim ademliridin terkip tapqan bir ‘aqsaqalliqlar komitéti’ qurulushi kéreklikini teklip qilghan nursultan nazarbayef, komitétning béshigha türkiyening 9. Jumhur re'isi sulayman demirelning kélishi kéreklikini hem dédi. Nursultan nazarbayef burunmu türkiy jumhuriyetler birlikini derhal qurup chiqish kereklikini otturigha qoyghan idi.

Qirghizistan jumhur re'isi qurmanbeg bakiyéw türkiy tillarda sözlishidighan döletlerning bashqa döletler bilen bolghan ish birlikigimu ehmiyet bérishi kéreklikini dédi.

Yighin bashliqlarning échilish nutuqliridin kéyin, axbaratqa yépiq shekilde dawam qildi. Yighinning axirida bir qararname maqullan'ghan bolup, qararname iraqning zemin pütünlükige hörmet qilish, iraqtiki türkmen qerindashlargha yardem qilish, türk jumhuriyetliri arisidiki hemkarliqni kücheytish we türkiy tillarda sözlishidighan döletler birlikini qurup chiqish qatarliq mesililerni oz ichige alghan.

Yighin kütülgen netijilerge érishelmidi

Biz yighin heqqide köz qarishini élish üchün türkiye xewpsizlik istratégiye tetqiqat merkizi mutexessisi anar xanimning közqarashlirini alduq. U, bu yighinda kütülgen netijining chiqmighanliqini éytip mundaq dédi:

Biz bu yighinda türkiy jumhuriyetliri yighilip nahayiti muhim qararlarni alidu, dep perez qilghan iduq. Emma özbéksitanning qatnashmasliqi, türkmenistanning elchi sewiyiside wekil ewetishi türk jumhuriyetliri otturisidiki mesililerning téxi hel bolmighanliqini körsitip berdi. 90-Yillarning bashlirida bundaq yighinlar chaqirilip nahayiti muhim qararlar élinip türk dunyasi uchun chong ishlarning emelge ashurulushi pilanlan'ghan idi. Emma bu qétimqi yighindinmu bu döletler arisida ichki we tashqi mesililerning hélihem mewjut ikenlikini körüwélishqa bolidu.

Bu qétimqi türkiy tillarda sözlishidighan döletler aliy rehberler yighinida herqandaq türkiy milletning mesilisining türk dunyasining mesilisi ikenliki we pütün türk jumhuriyetlirining türk dunyasidiki mesililerge köngül bolushi kérekliki tekitlendi. Hetta iraqtiki türkmen, qarabaghdiki azerilerning mesililiri heqqide qararlar élindi. Emma Uyghur türklirining mesilisi tilgha élinmidi, bu heqtiki köz qarishini bayan qilghan anar xanim mundaq dédi:

"Kelgüside Uyghur türklirining mesilisimu bu xil yighinlarda kun tertipke kelishi mumkin. Bügün peqetla Uyghur türkliriningla emes, nurghun türkiy milletlerning mesililiri bar. Gerche türk birliki qurush pikri otturigha qoyuluwatqan bolsimu, türk dunyasidiki mesililerning tilgha elinmasliqi türk birliki pikrining peqetla qeghez üstide qalghanliqini ipade qilidu. Sipérus mesilisi, qarabagh mesilisi, iraq türkmenliri mesilisi bu xil yighinlarda muzakire qilinsimu, türkiy jumhuriyetlerning siyasitige qaraydighan bolsaq, konkrét bir xizmetning yoqliqini köriwalalaymiz". (Erkin tarim)