Enqerede musteqilliqning 15 yilida türk jumhuriyetliri namliq yighin chaqirildi
2007.01.31
Türk ochaqliri jem'iyiti we enqere karxanichilar uyushmisining ortaq uyushturushi bilen enqere ato yighin zalida musteqilliqning 15 yilida türk jumhuriyetliri namliq yighin chaqirildi. Yighin'gha sabiq tashqi ishlar mu'awini, hazirqi jumhuriyet xelq partiyisi mu'awin bashliqi onur öymen riyasetchilik qildi. Yighin'gha sabiq dölet ministiri namik kamal zeybek, sabiq ministir halil shiwgin we köp sanda siyasi partiye wekilliri, ilim ademliridin bolup 500ge yéqin kishi qatnashti. Türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghan we bash ministir mu'awini abdullatif shener qatarliqlar tebrik télégrammisi ewetti.
Enqere soda uyushmisining zalida ötküzülgen yighinda bilkent uniwérsitéti oqutquchisi doktor jalalattin yawuz ependi türkiy jumhuriyetlirining tashqi siyasiti témisida, tashqi soda ministirliki mes'ulliridin shahin yaman ependi türkiy jumhuriyetliridiki iqtisadi islahat we netijiliri témisida, gazi uniwérisititi oqutquchisi proféssor doktor isa özkan ependi bolsa türkiy jumhuriyetliridiki ma'arip we medeniyet sahesidiki özgirishler témisida söz qildi. Yighinning ikkinji bölümide türkiy jumhuriyetliri we türkiyining istratégiyilik pilani heqqide munaziriler élip bérildi. Bu munaziride türkiye xewpsizlik istratégiye tetqiqat merkizi mes'uli eli kulebi, bilkent uniwérsitéti oqutquchisi hasan ali karasar ependi we türkiye istratégiye tetqiqat merkizi mes'uli sinan ogan, proféssor doktor ali fu'at bilkan qatarliq kishiler söz qildi.
Yighinning échilish nutqini türk ochaqliri jem'iyiti bashliqi, enqere soda uyushmisi ijra'iye hey'iti bashliqi nuri gürgür ependi qildi. U mundaq dédi:
"Yéngi esirge kirgendin kéyinki 15 yil ichide nurghun dunyawi özgirishler meydan'gha keldi. Bolupmu yawro'asiya xeritisi yéngidin sizildi. Bu özgirishler ichide biz üchün eng muhim bolghini esirlerdin béri biz kütüp kelgen türk dunyasining büyük qismining musteqilliqige érishishi boldi. Sabiq sowétler birlikining ichidin 5 türkiy jumhuriyet musteqilliqini qolgha keltürdi. Türkiye bu jumhuriyetlerni tunji qétim tonighan dölet dégen shereplik namgha na'il boldi. Bu biz üchün tarixi bir burch idi. Bizning bu tarixi özgirishlerge teyyarliqsiz bolushimiz türkiy jumhuriyetlirige bolghan siyasetke bezi noqsanlarning bolushigha sewepchi boldi. Ta 1990-yillirighiche türk ziyaliliri türk dunyasini anche bilip ketmeytti. Bilgenler pantürkist, pan'islamizm qalpiqi bilen eyiblinetti. Türkiy jumhuriyetliri musteqil bolghandin kéyinki 15 yil ichide türkiye bu jumhuriyetlerge nurghun yardemlerni we nurghun xizmetlerni qildi. Emma bular yéterlik emes, arzu qilin'ghan sewiyidin téxi uzaq".
Nuri gürgür ependi sözide yene ottura asiya türkiy jumhuriyetlirining mol yer asti we yer üsti bayliqlirigha ige ikenlikini, bu döletlerning bayliqlirini dunya bazirigha sélish üchün yol izdewatqanliqini, xitay we rusiyining shangxey hemkarliq teshkilati nami astida bu döletlerning bayliqlirigha ige bolushqa tirishiwatqanliqini, buninggha qarshi türkiye jumhuriyitining aktip bir siyaset élip baralmaywatqanliqini, dédi. U yene, nurghun türkiy milletler musteqillqqe érishken bolsimu, iraqtiki türkmenler, sherqiy türkistanliqlarning hazirghiche insan heqliridin mehrum yashashqa mejburliniwatqanliqini, türk dunyasining bulargha ige chiqishi kéreklikini tekitlidi. Kéyin, sabiq tashqi ishlar ministiri mu'awini, jumhuriyet xelq partiyisi mu'awin bashliqi onur öymen ependi söz qildi. U mundaq dédi:
"Eslide xelq'ara munasiwetler dégen waqtimizda birinji bolup, siyasi, iqtisadi, tijari munasiwetler yadimizgha kélidu. Eng axiri bolup medini munasiwetler yadimizgha kélidu. Siyasi we iqtisadi munasiwetler her da'im dawalghushlar ichide özgirip turidu. Emma özgermeydighini medeniyet jehettiki munasiwetler. Bizning nahayiti keng bir jughrapiyede yashawatqan milletler bilen tarixi, medini rishtimiz bar. Bu munasiwetke sel qarashqa bolmaydu. Bu, munasiwitimizni tereqqi qildurushtiki eng muhim amillardin biridur. Men tashqi ishlar ministiri mu'awini bolup wezipe ötewatqan waqtimda italiye tashqi ishlar ministiri manga mundaq bir söz qilghan idi. Yawropada fransiye, gérmaniye, polsha we türkiyige oxshash döletlerning oxshash medeniyettin kelgen tughqan xelqliri bar. Türkiye bu dölet we milletlerning iqtisadi we siyasi jehettin küchlinishi üchün köp ishlarni qilishi kérek idi. 1991-Yili bu jumhuriyetler musteqil bolghan waqtida türkiye nahayiti hayajan bilen bu jumhuriyetler bilen munasiwetke alahide ehmiyet bérip, 10 ming oqughuchi ekilip oqutush pilani, esker, saqchi we banka xadimlirini yétishtürüp bérishke oxshash xizmet pilanlirini tüzüp chiqip nahayiti yaxshi ishlarni qilishqa bashlighan idi. Kéyinki hökümetler buni dawam qilduralmidi".
Onur öymen ependi rusiye bilen xitayning türkiyining ottura asiyadiki tesirini azaytish üchün heriket qiliwatqanliqini éytip mundaq dédi:
"Rusiye bilen xitay shangxey hemkarliq teshkilatini qurup, bu yerdiki tesirini kücheytishke tirishiwatidu. Bu jumhuriyetler qurulghan mezgilge qarighanda türkiyining bu yerdiki tesiri barghanséri ajizlimaqta. Bu jumhuriyetler yéngi musteqil bolghan waqtida türkiy jumhuriyetliri dölet bashliqliri aliy yighini chaqirilatti. Buninggha pütün türkiy jumhuriyetlirining bashliqliri toluq qatnishatti. Ötken yili antalyada ötküzülgen aliy rehberler yighinigha peqetla qazaqistan, ezerbeyjanningla re'is jumhurliri qatnashti. Emma, buning eksiche shangxey hemkarliq teshkilatining yighinlirigha pütün ottura asiya türkiy jumhuriyetlirining rehberliri toluq qatnashmaqta. Shunga biz türkiye jumhuriyiti döliti bolush süpitimiz bilen bu döletlerge qaritilghan siyasitimizni közdin kechürüp chiqishimiz kérek".
Yighinda sözligüchilerning köpi xitayning ottura asiyagha chongqurlap kirishining türkiyining menpe'etige ziyan yetküzidighanliqini, xitayning shangxey ish birliki teshkilati wastisi bilen bir tereptin ottura asiyada tijari menpetini qolgha keltürse, yene bir tereptin Uyghurlarning insan heqlirini basturiwatqanliqini tekitleshti. (Erkin tarim)
Munasiwetlik maqalilar
- Qérindash qelemler zhornili neshirdin chiqti
- Türk ish birliki we tereqqiyat idarisi türkiy milletlerge yardem bérish yighini chaqirdi
- Xitay kommunist partiyisining zulumigha uchrawatqan her qandaq milletning musteqil bolush hoquqi bar
- 2007 - Yili Uyghurlarning öz teqdirini özi belgilesh tuyghusi téximu yuqiri örleydighan yil
- Enqerede türk dunyasi insan heqliri yéghini ötküzüldi
- Özbékistanning musteqil bolghandin kéyinki jem'iyet weziyiti(2)
- Özbékistanning musteqil bolghandin kéyinki jem'iyet weziyiti(1)
- Türkiy döletler bashliqlar yighini axirlashti
- Türkiye bash ministiri rejep tayip erdoghanning türkiy milletler heqqide qilghan sozi
- 10 – Nöwetlik türkiy dölet we milletler yighini qararnamisida Uyghur mesilisige yer bérildi