"Türk dunyasida noruz" témisida muhakime yighini ötküzüldi

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Türk dunyasi tetqiqatliri wexpi "türk dunyasida noruz" témisida muhakime yighini ötküzdi. Bu pa'aliyette noruzning kélip chiqish menbesi, tarixi, türkiy milletlerning noruz bayrimini tebriklesh en'eniliri toghrisida melumatlar bérilgendin kéyin, turpandiki kariz tonutulghan Uyghur karizlirigha seper témisida höjjetlik filmmu körsitilgen. Kéyin yazghuchi, zhornalist dursun özden ependi Uyghurlarda kariz heqqide söz qilghan.

Muhakime yighinining axirida Uyghur, tatar, qazaq qatarliq türkiy milletlerning xelq sen'etliridin örnekler körsitilish bilen birlikte gülxan yéqish, ottin atlash we türklerning ergenekondin chiqishining simwoli bolghan tömür tawlash qatarliq oyunlar oynandi. Biz bu yighinda kariz heqqide söz qilghan Uyghur karizlirigha seper namliq kitapning yazghuchisi dursun özden ependi bilen söhbet élip barduq. Dursun özden ependi türk dunyasi heqqide izden'gen, türkiy milletler yashawatqan jughrapiyelerni birmu - bir aylinip chiqip bu heqte eserler yazghan kishi bolup u ötken yili Uyghur diyarighimu barghan iken.

- Hörmetlik dursun özden ependi, bügün siz türk dunyasida noruz témiliq muhakime yighinida söz qilipzh. Bu heqte qisqiche melumat bersingiz?

- Sizgimu melum, noruz bayrimi 5000 yildin buyan türk dunyasida tebriklinip kelmekte. Noruz bayrimi 12 möchel kalindari boyiche 3-ayning 21- küni ötküzülidu. 21-Mart küni kéche bilen kündüz tengleshken bir kün. Bu munasiwet bilen türk dunyasida noruz témisida muhakime yighini chaqirildi. Men bu yerde asiyadiki türkiy milletlerde noruz en'enisi we Uyghurlardiki kariz témisida söz qildim.

- Hörmetlik dursun özden ependi, yéqinda sizning kariz heqqide bir esiringiz neshir qilindi, bu kitapni yézish jeryaningizni dep bersingiz?

- Men bezi chet'el zhornallirida bu kariz heqqide melumatlargha ige bolghan idim. Shunga karizni bir körüsh niyitim bar idi. Men ötken yili xitay mediniyet ministirlikining resmi teklipige bina'en turpan'gha bérip karizda tetqiqat élip bardim. Xitay hökümiti tetqiqatimgha asasen birleshken döletler teshkilatidin karizni qoghdash üchün iqtisadi yardem aldi. Sizgimu melum, kariz bundin 2500 yil burun Uyghurlar teripidin 110 métir yerning astidin su chiqirish üchün yasap chiqilghan su qurulushi. Bu bir mediniyetning mehsulidur. 2500 Yil burun yawrupada téxi atinagha oxshash shehermu yoq waqtida Uyghur türkliri bundaq bir mediniyetni yaratti. Men bu mediniyetni dunyagha tonutush üchün bu tetqiqatni élip bardim.

- Karizni tetqiq qilishning ehmiyiti nime sizche?

- Buning ehmiyiti shu. Gherb dölet tarixchiliri türk dunyasini anglatqan waqtida türkiy milletler köchmen, chédirda yashaydighan, jenggiwar emma mediniyetsiz bir millet dep bayan qilidu. Shunga men ehwalning bundaq emeslikini, türkiy xelqlerning eksiche bay mediniyetke ige bir millet ikenlikini, 2500 yillar burunla parlaq mediniyet yaratqan bir xelq ikenlikini anglitishta muhim ehmiyetke ige. Men kitabimda turpan, yarghul qatarliq yerlerni anglitish arqiliq türkiy xelqlerning medeniyetlik bir xelq ikenlikini ispatlap chiqishqa tirishtim.

- Hörmetlik dursun özden ependi, siz Uyghurlarning 2500 yil burun parlaq mediniyet yaratqan xelq ikenlikini dep öttingiz. Mana bu xelq hazir xitaylarning asimlatisye qilsh xewpige duch kéliwatidu. Siz buninggha qandaq qaraysiz?

- Mundaq bir mesile bar. 1966-Yilidin 1976-yilighiche dawam qilghan medeniyet inqilabi mezgilide xitaydiki pütün milletlerge éghir bésim siyasiti élip bérilghan iken. Emma hazir undaq bésim yoq. Biz türkiyedin barghan yazghuchi, bilim ademliri xitaygha ziyaretke barghan waqtimizda xitaydiki her millet xelqining teng - barawer yashawatqanliqini, hetta musulman Uyghurlarning mesjitlerde erkin namaz qiliwatqanliqini körduq.

- Pütün insan heqliri teshkilatlirining doklatlirida xitay hökümitining Uyghurlarni térrorist dep eyiblep ularni qattiq basturiwatqanliqi yéziliwatidu. Bulardin xewiringiz yoqmu?

- Bu elwette xata. Chünki, türkiy milletler térrorist emes. Türkiy milletler dölet en'enisige ige bir millet. Türkiy milletlerdin térrorist chiqmaydu.