D u q hey'iti türkiye jumhuriyiti dölet ministiri memet aydin bilen körüshti


2007.03.05

duq-turkiye-ministir-200.jpg
D u q mu'awin re'isi séyit tümtürk ependi, d u q teptish hey'iti ezasi hayrullah efendigil ependi türkiye jumhuriyiti dölet ministiri memet aydin ependi bilen bille.

Dunya Uyghur qurultiyi mes'ulliri 3-ayning 2-küni chüshtin kéyin sa'et 4:30 da türkiye jumhuriyiti ministirlik binasida türkiye jumhuriyiti dölet ministiri memet aydin ependi bilen körüshti. Bu uchrishishta dunya Uyghur qurultiyi mu'awin re'isi séyit tümtürk ependi, dunya Uyghur qurultiyi teptish hey'iti ezasi hayrullah efendigil ependi qatarliq kishiler dölet ministiri memet aydin ependige Uyghurlarning hazirqi weziyiti, Uyghur mesilisining xelq'aradiki ehwali we türkiyidiki Uyghurlarning mesililiri heqqide melumat berdi. Bir sa'etke yéqin dawam qilghan bu qétimqi uchrishishta dölet ministiri memet aydin ependi türkiye jumhuriytining Uyghurlargha bolghan siyasiti, türkiyining ottura asiya türkiy jumhuriyetlirige bolghan siyasiti heqqide melumat berdi.

Dunya Uyghur qurultiyi mes'ulliri yene türkiyining rabiye qadir xanimgha wiza bermigenlikini éytip türkiyining bundaq qilishining xata ikenlikini we wiza bérishi kéreklikini alahide tekitlidi. Qizghin bir keypiyat ichide ötken bu uchrishishta dunya Uyghur qurultiyi rehberliri dölet ministiri memet aydin'gha sherqiy türkistanning bügünki weziyiti we chet'eldiki Uyghurlar témisidiki doklatni we kök bayraq zhornilini teqdim qildi.

Séyit tümtürk ependi uchrishish axirlashqandin kéyinla dunya Uyghur qurultiyi mes'ullirining memet aydin ependi bilen körüshishning meqsiti üstide bizge melumat berdi.

Biz bu uchrishish axirlashqandin kéyin, dölet ministiri memet aydin'gha su'al soriduq.

- Hörmetlik dölet minstiri memet aydin ependi, Uyghur digen waqitta ésingizge nime kélidu?

- Hemmimizge melum, türk tarixi dégen waqtimizda türkler ta Uyghur diyari shundaqla ottura asiya türkiy jumhuriyetliridin kelgen. Uyghur dégen waqtimizda atilirimiz ejdatlirimiz ésimizge kélidu. Uyerde yashaydighan qérindashlirimiz isimizge kélidu.

- Uyghurlar bügün duchar boliwatqan mesililerni dunya Uyghur qurultiyi mes'ulliri sizge dep ötti, bügün insan heq we hoquqliri dunyawi bir qimmet. Emma xitay hökümitige insan heqliri depsendiliri heqqide bir nerse déginingizde ichki ishlirimizgha arilashma, deydu. Uyghurlar duchar boliwatqan bu mesililerge qandaq qaraysiz?

- Insan heqlirining dunyawi bir qimmet ikenliki éniq. Bu mesilide ikki nuqta bar. Biri, xitayning zémin pütünlikini nezerde tutush lazim. Xitay nuqti'ineziridin turupmu bu mesilige qarash kérek. Yene biri, oxshash waqitta bir döletning xelqliri arisida héchqandaq ayrimichiliq qilmighan asasta siyaset élip bérish kérek. Bu 21-esirning xelq'ara siyasettiki muhim bir ölchimi. Insan heqliri mesilisi bir döletning ichki ishliri bolushtin chiqti. Shunga biz türkiyidiki bir insan heqliri mesilisini bu bizning ichki ishlirimiz diyelmeymiz. Xitaydiki mesililer men mundaqla jawap béridighan bir mesile emes. Men bu mesilini yéqindin küzitishim, bu mesile heqqide melumat igisi bolushum kérek. Epsuski, bügün'giche u yerge bérish pursitim bolmidi. Chong kichik herqandaq bir dölet insan heqliri jehettiki kemchiliklirini tüzetmey turup héchqandaq mesilini hel qilalmaydu.

- Hörmetlik dölet ministiri memet aydin ependi, siz türkiye jumhuriyiti hökümitining ottura asiya türkiy jumhuriyetliri bilen bolghan munasiwetlirige mes'ul bir ministir, türkiye jumhuriyiti, pütün türkiy milletlerge iqtisadi, medeniy ma'arip jehette yardem qiliwatidu, méning bilishimche Uyghurlargha qilin'ghan bir yardem yoq. Türkiye hetta mongghulistandinmu nurghun oqughuchilarni ekilip oqutiwatidu. Uyghurlargha yardem qilinmasliqning sewebi nime?

- Buning siyasi teripi méning mes'uliyet da'iremde emes. Türkiyining xitay döliti bilen munasiwiti nahayiti yaxshi. Xitay bilen bolghan tijari sommimizmu yuqiri. Menche siz dégen mesililerni xitaylar bilen muzakire qilish arqiliq hel qilish mumkin. Bolmasliqi üchün bir sewep yoq.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.