Hökümet we saqchi da'iriliri turpanda yüz bergen naraziliq herikitini yoshurmaqta
2007.11.02

Aldinqi qétimliq anglitishimizda xewer berginimizdek, 11 - ayning1 - küni turpan sheher merkizige jaylashqan, yéngi tereqqiyat soda sariyi aldida Uyghur sodigerler hökümetke naraziliq yighilishi élip barghan. Igilishimizche, mezkur naraziliq herikiti, turpan yéngi tereqqiyat soda sariyigha ot kétish weqesi bilen munasiwetlik bolup, 3 - öktebir yüz bergen bu ot kétish weqesidin kéyin dukanliri köygen hem étilip qalghan nechche yüzligen Uyghur sodiger, munasiwetlik organlarning bir aygha qeder qayta tijaret orni körsitip bermigenlikige naraziliq bildürüp bu yighilishni teshkilligen iken. Gerche mezkur weqe xitay metbu'at yüzige chiqmighan bolsimu, yenila Uyghurlar arisida ghulghula qozghimaqta. Biz turpan wilayiti hem turpan sheherlik munasiwetlik organlardin mezkur naraziliq herikitining seweb - netijiliri toghrisida tepsiliy melumatlargha érishishke tirishtuq.
Mezkur naraziliq herikitige minggha yéqin Uyghur we bezi az sandiki xitay sodigerler qatnashqan
1 - Noyabir turpandiki Uyghur sodigerlerning naraziliq yighilishigha shahid bolghuchilardin igilishimizche, mezkur naraziliq herikitige minggha yéqin Uyghur we bezi az sandiki xitay sodiger qatnashqan bolup, ular peqet awat bazar bolup kelgen, turpan tereqqiyat soda binasi yeni bir ay ilgiri chong ot apiti yüz bergen soda sariyining aldigha yighiliship hökümet hemde munasiwetlik da'irilerning jawabini kütüp turushqan. Bu jeryanda héchqandaq qalaymiqanchiliq chiqmighan. Emma saqchi mashiniliri birer sa'etـke qalmay yétip kelgen.
Awazini radi'oda anglitishini xalimighan bir turpanliq kishining bildürüshiche, yéngi tereqqiyat soda sariyigha tutishidighan her bir kocha saqchi mashiniliri bilen qamal qilin'ghandin bashqa, namayish meydani pütünley qorshawgha élin'ghan. Andin turpan wilayet hem sheherning munasiwetlik bezi kadirliri kélip naraziliq bildürgüchilerge xizmet ishlep, hökümetning choqum wediside turup téz arida Uyghur sodigerlerning qayta soda bashlishi üchün orun béridighanliqini hödde qilip namayishchilarni tarqatqan.
Yene bezilerning bildürüshiche, 3 - öktebir soda saraygha ot ketkendin kéyin, mezkur bazar pütünley taqalghan bolup, hökümet da'iriliri shu chaghda barliq dukandarlarning tézdin qayta sodisini bashlishi üchün bashqa jaydin orun körsitip béridighan'gha hödde qilghan bolsimu, bir ayghiche emeliyleshmigen. Bu soda saraydiki tijaretchilerning asasliq qismi Uyghur bolup, dukanlar tarqalghandin kéyin az sandiki xitaylar bashqa jaylardin dukan échip tijaritini qayta bashlighan. Emma Uyghur sodigerler bir aygha qeder tapawetsiz qalghan. Shu sewebtin ulghayghan naraziliq axiri namayishqa aylan'ghan iken.
Toluq bolmighan melumatlargha asaslan'ghanda hazirghiche ikki neper Uyghurning saqchilar teripidin élip kétilgenliki melum.
Ziyan éghir bolghan
Xitay hökümet axbaratlirida, turpan shehiridiki awat bazar hésablan'ghan yéngi tereqqiyat soda sariyida -3 öktebir yüz bergen zor ot apitide bir kichik balining qaza qilghanliqi, 25 magizin we ashxanilarning köyüp külge aylan'ghanliqi xewer qilin'ghan idi. Emma shu weqege munasiwetlik bolghan 1 - noyabir naraziliq herikiti heqqide xitay metbu'at yüzide héchqandaq melumat bérilmidi.
Aldinqi anglitishimizda turpandiki saqchi da'iriliri bu weqeni gerche namayish démigen bolsimu, ammining hökümetke qarshi shundaq naraziliq herikiti bolghanliqini inkar qilmighan idi. Biz mezkur naraziliq herikitining qandaq hel bolghanliqi hemde tutup kétilgenlerning ehwalini igilesh üchün turpandiki munasiwetlik da'iriler bilen alaqilishishqa urunup körduq. Deslep turpan wilayetlik saqchi idarisining jinayi ishlar ishxanisigha téléfon uliduq. Téléfonni alghan xitay saqchidin tutup kétilgenlerning ehwalini sorighinimizda, u "biz bu weqede adem tutmiduq, xata anglapsiler. Bashqisini bashliqlardin sorang" dédi.
Biz yene turpan sheherlik xelq ishliri idarisigha téléfon qilduq, munasiwetlik bir kadir weqedin xewiri yoqluqini bildürdi. Biz yene turpan wilayetlik mehkime ishxanisigha téléfon qilduq. Bu Uyghur kadirning éytqini buyiche, turpan wilayetlik xelq hökümiti erziyet ishxanisi kadirigha téléfon ulighan bolsaqmu, u so'allirimizgha jawab bérishni qopalliq bilen ret qildi:
Xitay da'iriliri weqelik hem uning seweb - netijilirini ezeldin mexpiy tutup kelmekte
Melum bolghinidek, gerche Uyghur élide mushuninggha oxshash xelqning hökümetke qarita naraziliq heriketliri yüz bérip tursimu, xitay da'iriliri xelqning bu xil heqqaniy heriketlirini jiddiy hem qattiq türde basturghandin bashqa her qandaq yolda élip bérilghan weqelik hem uning seweb- netijilirini ezeldin mexpiy tutup kelmekte.
Nöwette radi'omiz arqiliq, turpanda yüz bergen xelq naraziliq herikitidin xewer tapqan chet'ellerdiki Uyghurlar arisida mezkür weqe heqqide türlük mulahiziler peyda bolmaqta. Bolupmu mezkur weqening arqa körünushi bolghan turpandiki Uyghur sodigerler toplashqan bazargha ot kétish weqesining hazirgha qeder éniqlimighanliqi heqqidimu türlük gumanlar peyda bolmaqta. Buning aldida yüz bergen atush bazirining köyüp külge aylinip Uyghur sodigerlirining weyran qilinishi bilen bashlan'ghan we qirghizistandiki Uyghur soda baziri bolghan turbazada arqa- arqidin yüz bergen sirliq ot apetlirining hemmiside ziyan tartqan weyran qilin'ghanlar Uyghur sodigerliri idi. Bu qétim turpandiki tereqqiyat soda sariyida yüz bergen ot apitidimu Uyghur sodigerlirining biwaste ziyan'gha uchrighuchilar rolini éliwatqanliqi, pütünley Uyghur sodigerlerning dukanlirining köyüp on milyon yüen etrapida ziyan'gha uchrighanliqi shundaqla hazirgha qeder hökümet terepning mezkur ot kétish weqesining sewebini éniqlimighanliqi Uyghurlarda bumu Uyghurlarning iqtisadiy küchini weyran qilish xaraktérini alghan qesten ot qoyush weqesimu qandaq ? dégen so'allarni peyda qilmaqta.
Turpandiki Uyghur sodigerlirining öz menpe'etini qoghdash üchün naraziliq herikiti élip barghanliqidin xewer tapqan Uyghur milliy herikiti rehbiri rabiye qadir xanim mezkur weqege qarita öz bahasini otturigha qoydi. (Gülchéhre)
Munasiwetlik maqalilar
- Uyghurlar qandaq bashquruliwatidu? --- bir " nemunichi" ning éytqanliri
- Turpanda, ot apitide zor ziyan'gha uchrighuchi amma hökümetke naraziliq bildürdi
- Turpanda Uyghur tijaretchiler namayish qildi
- Bir Uyghurning rabiye xanim we xitay kommunist partiyisining 17 - qurultéyi heqqidiki köz qarashliri
- Uyghur éli bilen sibiriye arisidiki munasiwetler qoyuqlashmaqta
- Uyghur élining ijtima'iy muqimliqigha zadi néme tehdit séliwatidu ?
- Wang léchüen, muqimsizliq Uyghur élide yenila jiddiy mesile, dédi
- Xitay xelq'ara mesililerde adil meydanda turush layaqitige igimu?
- Frankfort shehiride ötküzülgen "Uyghur medeniyet heptiliki" we Uyghurlar namayishi