Qazaqistan tutqun qiliwatqan Uyghur pa'aliyetchiliri köpeymekte

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Radi'omiz igiligen melumatlargha asaslan'ghanda, 2006 - yilidin buyan qazaqistanda qazaq saqchiliri tutqun qilghan Uyghur yashlirining sani 6 din ashidu.

Bularning ichide, 2006 - yili 3 - ayning 9 - küni tutqun qilin'ghan yüsüp qadir toxti, abduqadir sidiq we shu yili 6 - ayning 15 - küni qolgha élin'ghan yarmemet sadiq we 2007 - yili féwralda tutqun qilin'ghan rehmetjan exmet qatarliqlar bar.

Bu yashlardin yüsüp qadir toxti, abduqadir sidiq we rehmetjan exmet qatarliqlar qolgha élinip uzun'gha qalmay xitaygha ötküzüp bérilgen. Lékin, bezi biresmiy melumatlargha qarighanda, yarmemet sadiq téxiche qazaq türmiside solaqta iken.

Ular qazaq türmiside xitay saqchiliri teripidin qiyin ‏- qistaqqa élin'ghan

Xelq'ara kechürüm teshkilati mezkur yashlarning ehwali heqqide axbarat élan qilghan we 2007 - yilliq doklatining qazaqsitan qismida, yüsüp qadir toxti we abduqadir sidiqlarning tutqun qilinishi, qazaq türmiside xitay saqchiliri teripidin qiyin ‏- qistaqqa élinishi we kiyin xitaygha mejburiy élip kétilip, alaqe baghlash mumkinchiliki yoq bir türmige tashlan'ghanliqi heqqide melumat bergen idi.

Qazaqistanda tutulghan yashlarning qolgha élinish ehwaldin xewerdar bir Uyghur yashning delillishiche, ularni qolgha alghandin kiyin bir mezgil qazaq türmisige qamap xitay saqchiliri qattiq soraq qilghan, éghir qiyin‏- qistaqqa alghan we ten jazasi bergen.

Ularni qazaqistanda melum mezgil tutup turghandin kiyin xitaygha ötküzüp bergen. Kéyin bu yashlarning uruq tuqqanliri qazaqistanda turushluq birleshken döletler teshkilatning ish béjirish orni arqiliq qazaq türmisidiki tuqqanlirining dérikini alghan bolsimu, lékin netije chiqmighan.

Hazir qazaq türmiside bolush mumkinliki texmin étilgen yarmemet sadiq 2006 - yili 6 - ayning 15 küni "milliy bölgünchilik" jinayiti bilen qazaqistanda qolgha élin'ghan.

Qazaq saqchiliri yarmemet sadiqqa "öyüngdin qoral chiqti" dep töhmet chaplighan we türmige qamighan. Türmige kirgendin kiyin xitay saqchiliri soraq qilghan we qattiq qiynighan.

"Bu xitay zakas qilghan bala"

Uningdin bashqa,2007 - yil 2 - ayda qazaq saqchiliri rehmetjanni tuyuqsiz tutqun qilip türmige tashlighandin kiyin xitaygha ötküzüp bergen. Xitay saqchi terepning rehmetjanning a'ile- tawabi'atlirigha bildürgenlirige qarighanda u "milliy bölgünchilik heriketliri" ge chétishliq dep qolgha élin'ghan iken.

Biz söhbetleshken Uyghur yashning éytishiche, rexmetjanning uruq-tuqqanliri uni qutquzush üchün pul xejlesh yollirini izligen bolsimu qazaq saqchiliri: "bu xitay zakas qilghan bala. Aware bolma. Xitay bilen teng kélelmeysen" dep qayturuwetken.

Rehmetjan exmet eslide 1995 - yildin buyan qazaqistanda soda - tijaret bilen hayat köchürüwatqan bolup, oqiti ronaq tapqan bolghachqa xéli nopuzluq baylardin bolup qalghan. Igilishimizche, rehmetjan tutqun qilinip uzun ötmey uning qazaqistandiki uruq-tughqanliri uni qutuldurup chiqish üchün kop heriket qilghan bolsimu netije qazinalmighan.

Tutqundiki yashlarning xotun - baliliri bésim ichide

Bu bir türküm tutqundiki yashlarning xotun-baliliri hazir qazaqistanda yashawatqan bolup, ularning turmushi éghir bésim ichide ötmekte iken.

Melum bolushiche, bu mezlumlar yoldashlirining iz - dérigini qilish yolida herxil xorluqlargha, tengsizlikke we qazaq saqchilirining haqaret qilishigha uchrighan.

Hazirche qazaqistanda qolgha élin'ghan Uyghur yashlirining xitaygha élip kétilgendin kéyinki ehwali heqqide yéterlik melumatqa ige emesmiz. Emma, ular ürümchidiki bir türmige solan'ghan iken. Biz söhbetleshken Uyghur yashning éytishiche, hetta ularning ata-anisimu balilirining iz - dérikini alalmighan.

Bu Uyghur yashning éytqanliridin melum bolushiche, hazir xitay saqchiliri qazaqistanda keng kölemlik tutqun qilish ishini bashlighan bolup, hazirche ular qazaqistan qatarliq ottura asiya döletliride pa'aliyet élip bériwatqan 30 neper Uyghur yashni mexpiy tutush buyruqi élan qilghan we süretlirini teyyarlighan.

Uningdin bashqa, hazir qazaqistanda yashawatqan Uyghur élidin kelgen sodigerlerning bixeterliki kapaletke ige emes bolup, ular da'im wehime ichide yashaydiken. (Jüme)