Büyük inqilabchi alim muhemmed emin islamiy

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Muhemmed emin islamiy namini tarix altun reng bilen nurluq betlirige yéziwetken erlerning biridur. Uning wetini üchün, xelqi üchün qilip ketkenliri bu yolda mangghuchilarning yolini her zaman yorutup béridu.

Merhumgha baha

Wetenperwer ustaz rehmitulla türkistaniy muhemmed emin islamiy heqqide yazghan eslimisining muqeddimiside mundaq dep yazidu: " zémin yüzide yashawatqanlar intayin köp bolup, her bir lehzide minglarchisi bu hayatliqqa köz échip tursa, yene minglarchisi hayatliq bilen xoshliship turidu. Ular shuning bilen bu dunyadiki hayat sehipisidin öchürülidu. Intayin az sandiki kishilerla buningdin mustesna. Ularning ish - izliri we simaliri kishilerning zéhnide we qelbide menggü parlap turidu. Tarix ularni xatirileydu. Insanlar ularni eslep turidu. Chünki ular özlirining ish - izliri, heqiqet yolidiki küreshliri, yaxshiliqni söyüsh we yaxshiliqqa chaqirishtin ibaret ésil peziletliri bilen tarix betliride menggü öchürülmes izlarni qaldurghan kishilerdur. Shunga ularning bedenliri tupraqqa aylan'ghan bolsimu, nami tarix betlirini xushbuygha toldurghan halda menggü yashaydu. Bu xildiki insanlar özlirining bahasiz hayati üchün emes, belki ta qiyametkiche dawam qilidighan milliti üchün yashaydu. Milliti dawam qilghan iken, ularning zikrimu ular bilen birge ta ebetke dawam qilidu. Insanlar tarixlarni yaratqan erler bilen pexirlinidu, ularni özliri üchün ülge qilidu we ular yorutup bergen yol bilen yürüp ghelibilerge érishidu. Chünki mundaq erler milletning pexri we uning medeniyitini yaratqan, tarixini yazghan kishiliridur. Muhemmed emin islamiy namini tarix altun reng bilen nurluq betlirige yéziwetken erlerning biridur."

Dunyagha kélishi we inqilab sépige atlinishi

Muhemmed emin islamiy 1912- yili Uyghur élining yeken shehiride islam bay dégen kishining a'iliside dunyagha kelgen bolup, iptida'iy telimini yekendiki ustazliridin alghandin kéyin, qeshqerge bérip "xanliq medrise"de oqughan. Kéyin yeken'ge qaytip kélip, " mehmudiye medrisesi"de muderris bolup ishligen.

Kéyin général abduniyazning mushawiri bolghan. Sowét herbiy ayropilanliri 1937- yili 9- ayning 1- küni qeshqer shehirini hawadin bombilaydu we bash qomandan abduniyazni tutuwélip, 1937- yili 9- ayning 15- küni shéhid qilidu. Shu waqitta muhemmed emin islamiy sebdashliri bilen birlikte hindistan'gha hijret qilishqa mejbur bolidu.

Muhajirettiki hayati

Muhemmed emin islamiy lahorda özidin burun chiqip ketken général mehmut muhiti we uning sebdashliri bilen uchrishidu. Kéyin général mehmut muhiti yaponiyige qarap yolgha chiqqinida, muhemmed emin islamini birge éliwalidu.

Muhemmed emin islamiy tokyoda

Ular tokyo shehirige barghinidin kéyin, 1939- yili 12- ayning 5- küni " türkistan jem'iyiti"ni qurup chiqidu.

Se'udi erebistanining mekke mukerreme shehiride turushluq muhemmed qasim hajim muhemmed emin islamiy heqqidiki eslimilirini sözlep mundaq dédi: " muhemmed emin islamiy tokyoda turghan mezgilliride, tokyo shehiridiki chong meschitte imamliq qilidu. U bir tereptin sowét ittipaqining zulumidin qéchip tokyogha hijret qilghan tatarlar bilen yaxshi munasiwette bolup, ularning perzentlirige diniy bilimlerni ögetse, yene bir tereptin tatar ölimaliridin qazi abdureshid, musa jarulla qatarliq zatlarning qolida islamiy we edebiy bilimlerni tehsil qilidu. 1950- Yili se'udi erebistanigha kélip hej qilidu. Iraq, süriye, liwan, türkiye, i'ordaniye qatarliq memliketlerde ziyarette bolup, bu memliketlerdiki mes'ullargha, ölimalargha sherqiy türkistanning échinishliq weziyitini, xelqining kommunist zulmi astida ingrawatqanliqini tonushturush bilen bolidu. Kéyinche misirning qahire shehirige bérip, shu jayda 1956- yiligha qeder turup qalidu."

Muhemmed emin islamiy se'udi erebistanida

Muhemmed qasim hajimning éytishiche, u se'udi erebistanigha kelgendin kéyinmu, pütün hayatini, ilmini, eqlini we waqtini türkistan mesilisige béghishlidi. U sherqiy we gherbiy türkistandiki musulman qérindashlirining külpetlirini, ézilishlirini we höriyetke mushtaq ikenlikini pütün islam dunyasigha tonushturush yolida köpligen ilmiy maqalilarni we kitablarni neshr qilduridu.

1962- Yili mekke mukerreme shehiride "islam dunya ittipaqi" tesis qilin'ghandin kéyin, muhemmed emin islamiy bu ittipaqqa eza bolghan dunyaning herqaysi jayliridiki islamiy jem'iyet we teshkilatlarning bashliqliri bilen burundin baghlighan munasiwiti we dostluqidin paydilinip, türkistan mesilisini "islam dunya ittipaqi" ning chong yighinlirining kün tertipige kirgüzüshte muweppeqiyet qazinidu.

Muhemmed islamiy Uyghur tili radi'osida

Muhemmed emin islamiy 1982- yili se'udi erebistani radi'osining tunji échilghan " türkistanche anglitish bölümi " ge ishqa kirip, mezkur bölümning bashliqi bolghan. Radi'oda herküni qur'an kerimning terjime we tepsirini özi ishlep hazirlap anglitip kelgen idi. Uning teyyarlap qoyghan tepsir programmiliri se'udi erebistan radi'osining Uyghur tili bölümining anglitish kün tertipide 2002- yiligha qeder dawam qilip kelgen.

Merhum 1988- yili 8- ayning 21- küni peyshenbe etigende wapat bolup, mekke mukerreme shehiridiki " jennetul mu'ella"qebristanliqigha depne qilin'ghan. (Ömerjan toxti)