'Uyghur ayalliri qatmu - qat bésimlargha duch kelmekte'

Birleshken döletler teshkilati 2010 - yili 8 - mart munasiwiti bilen bir doklat élan qilip, asiya döletliridiki ayallar hoquqining éghir derijide depsende qiliniwatqanliqini otturigha qoydi.
Muxbirimiz irade
2010.03.09
Hindistandiki ayallar bayrimi yighilishi Sürette 2010 - yili 3 - ayning 8 - küni hindistanning ehmedabad shehride ayallar xeliqara ayallar bayrimi munasiwiti bilen yighilishqa qatnashmaqta.
AFP Photo

Doklatta, xitay we hindistandin ibaret ikki dölette ayallargha bolghan kemsitish xahishi yüzisidin ayallar nopusining barghanséri aziyip, er - ayallarning nopusida éghir tengpungsizliq chiqiwatqanliqi, jenubi asiya döletliride ayallarning kemsitilish ehwalining afriqa döletliridinmu éghirliqini tekitlidi. Undaqta Uyghur ayallirichu, Uyghur ayallirining kishilik hoquqi qanchilik kapaletke ige boluwatidu?

Birleshken döletler teshkilati 8 - mart élan qilghan doklatida, xitay we hindistandin ibaret ikki dölette 85 milyon ayalning azlap ketkenlikini ilgiri sürdi we buning sewebini "dawalinish sistémisidiki ayallargha bolghan kemsitish we qiz bowaqlarning chüshürüwétilishi "dep körsetti.

Jinsiy tengpungluq heqqide élan qilin'ghan mezkur doklatta körsitilishiche, asiya qit'eside qiz - oghul bowaqlarning tughulush nisbiti 119/100 bolup, bu dunya boyiche 107/100 bolghan qiz - oghul tughulush nisbitidin xélila köp perqlinidiken. Doklatta yene, uning üstige asiya qit'esidiki ayallar nahayiti éghir xirislargha duch kéliwatqanliqi, bolupmu tébbiy dorilar yétishmeslik, ozuqluq yétishmeslik we qiz bowaqlarning chüshürüwétilishi qatarliq amillar tüpeylidin asiyada 96 milyon ayal kemlep ketken bolup, bu sanning yene toxtimay örlewatqanliqi otturigha qoyulghan.

Hindistan bilen xitayning herbiride 42 yérim milyon ayal kishi kemlep ketken.

Birleshken döletler teshkilati tünügün élan qilghan doklatta yene, asiya döletliridiki ayallarning hoquqi mesilisimu alahide tilgha élin'ghan. Doklatta bayan qilinishiche, asiyada bolupmu jenubi asiya döletliride ayallar a'ile zorawanliqqa uchrighandin bashqa,ayallarning dawalinish, ma'arip, xizmetke orunlishish we siyasiy hoquqi qatarliq négizlik hoquqliri qattiq depsende qiliniwatqan bolup, mezkur döletler bu jehette hetta sehrayi kebir chölining jenubidiki afriqa döletliriningmu keynide qalghan.

Doklatta körsitilishiche, nöwette asiya döletliri ayallarning hoquqi mesiliside hel qilghuch bir peytke kep qalghan bolup, bu rayondiki hökümetler mezkur mesilini jiddiy hel qilmighan teqdirde éghir aqiwetler kélip chiqidiken. Bu döletlerde ayallarning ornining kötürüshni heqiqiy türde emelge ashurush üchün, ayallarning iqtisadiy küchini ashurush, siyasetke qatnashturush, qanuniy hoquqni qoghdash qatarliqlarni kapaletke ige qilish kérek iken.

 Kishilik hoquq tereqqiy qilmighan diktator döletlerde kishilik hoquq depsendichiliki tüpeylidin, bu döletlerdiki xelqler éghir zulum tartiwatqan bolsa, bu döletlerde yashaydighan ayallarning kishilik hoquqi bolsa téximu qattiq depsende qilinmaqta. Elwette Uyghur ayallirimu buningdin mustesna emes. Uyghur ayalliri xitay hökümiti Uyghurlargha yürgüzüwatqan bésim siyasitining netijiside qatmu - qat bésimlargha duch kelmekte.

Yuqiridiki sözler shwétsiye Uyghur jem'iyitining re'isi mahinur xanimning éytqanliridur. U sözide yene, Uyghur ayallirining "5 - iyul weqesi"de qehrimanlarche otturigha chiqip, weqening heqiqiy mahiyitining otturigha chiqishida muhim rol oynighanliqini, chet'ellerdiki Uyghur ayallirining bolsa ewzel shara'ittin paydilinip Uyghur ayallirining hoquq - menpe'etlirini qolgha keltürüsh üchün tirishishi kéreklikini bildürdi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.