Bélgiyidiki Uyghur köchmenler - wetensizlikning tragédiyisi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

22-Öktebir küni rabiye qadir xanim bélgiyidiki Uyghur perzentliri bilen bille.RFA

Dunyawi köchmenler qoshunigha 20 - esirning 90 - yillirida sani az bolsimu ottura asiyadiki Uyghurlar kélip qoshuldi. Gherbiy yawropada Uyghur köchmenler eng köp yashaydighan döletlerning biri bélgiye. Emma Uyghurlar bu dölettiki nopusi eng az we tunji ewlad köchmenler hésablinidu.

Bélgiyidiki Uyghur köchmenlirining sani 500 - 600 yüz etrapida bolup, köpchiliki ottura asiyaliqlar. Bu döletke kélish tarixi 15 yilgha barmaydighan Uyghur köchmenlirining köpchiliki1995 - yildin kéyin kelgen, ularni bélgiyidiki köchmenlerning eng yéngiyachisi déyish mumkin.

Néme üchün bélgiye ?

Bélgiyidiki Uyghurlar dunyaning her qaysi jayliridiki köchmenlerge oxshashla ana tili we jem'iyet tili pütünley oxshimaydighan muhitqa maslishish qiyinchiliqini tartmaqta. Qanuni salahiyetke érishish we Uyghur medeniyet kimliki ular duch kéliwatqan mesililer.

Risalet xanim bélgiyige eng burun kélip olturaqlashqan Uyghur muhajirlarning biri. U, Uyghur köchmenlirining néme üchün bélgiyini talliwalghanliqini togharisida toxtilip, shexsen özining bu dölette b d t ning bir bölümining barliqi we ularning köngül bölüshige érisheleydighanlqini oylap kelgenlikini éytti.

Bélgiyidiki Uyghurlarning eng köpeygen mezgili 2000 we 2001 - yillirigha toghra kélidiken. Bu mezgilde ularning sani 900 -1000 etrapida bolghan. Bu ehwal bélgiye da'irilirining diqqitini qozghighandin kéyin, bélgiye köchmenler idarisi qazaqistan bilen qirghizistan'gha adem ewetip, Uyghurlar üstidin tekshürüsh élip barghan bolsimu, emma risalet xanim, " tekshürüsh netijisi Uyghurlarning bélgiyidin siyasi panahliq élishida menpi rol oynidi," dédi.

Köchmenlerning eng chong derdi olturaqlishish guwahnamisi

Risalet xanimning eskertishiche, bélgiyidiki Uyghurlarning aran 20 - 30 % la olturaqlishish guwahnamisigha érisheligen. U, " olturaqlishish guwahnamisi élish Uyghurlar üchün eng muhim mesile," deydu.

Sadiqjan, buningdin 6 yil ilgiri bélgiyige kelgen qazaqistanliq Uyghur muhajir. Hazir u, ayali we üch oghli bilen bryussélda yashaydu. Uning éytishiche, oghulliri nahayiti ela oquydiken. Emma hazirghiche siyasi panahliqi qobul qilinmighanliqtin uninggha bérilidighan pütün teminatlar toxtitilghan. U, "hazirche mantyorluq qilip künümni aran ötküziwatimen," deydu. Emma bélgiye ichki ishlar ministirliki köchmenler tetqiqat we tekshürüsh ornidiki pégiy batén, "biz ottura asiyadiki Uyghurlar toghrisida yiterlik uchur we pakitlargha ige emesmiz," deydu. Uning eskertishiche, bu ottura asiyadin kelgen Uyghurlarning siyasi panahliqi ret qilinishtiki muhim sewebler iken.

Bélgiyidiki Uyghurlarda medeniyet kimliki mesilisi

Bélgiye, Uyghur kishilik hoquqi we démokratiye herikitining rehbiri rabiye qadirning yawropada élip barghan 3 heptilik ziyaritining eng muhim békiti idi. Bélgiyidiki Uyghurlar uni bélgiyining antiwérpin shehridiki bir pa'aliyet zalida ziyapet ötküzüp kütiwaldi. Ziyapetning keypiyati ularning öz örüp adetlirige qanchilik köngül bölidighanliqini körsitip turatti.

Güzel ibrahimowa, olturaqlishish guwahnamisi élish qayghusida yürgen Uyghurlarning yene biri. Uning ata - anisi 50 we 60 - yillarda Uyghur aptonom rayonining ghulja shehiridin alma-atagha chiqip olturaqlashqan. U, qizliri bilen 5 - 6 yildin béri bryussélda yashimaqta. Güzel xanimning qizliri fransuzche oquydiken. U, özining rusche oqughanliqini eskertip, " kimlikimizni qandaq teriplesh mesiliside qiyinchiliqqa duch kelmektimiz," deydu.

Rabiye qadir: Uyghurlar ottura asiyada qarshi élinmaydighan kishiler

Sabiq sowét ittipaqining parchilinishi qazaqistan we qirghizistan qatarliq ottura asiya elliridiki Uyghurlarning ijtima'iy orni we turmushida jiddi özgirish peyda qildi. Uyghurlar dölet we hökümet organliridin siqip chiqirilish bilen birge, ishlepchiqirish we tijaret saheliridin yeklen'gen, hayatliq boshluqi tarayghan.

Rabiye qadir xanim, "bolupmu shangxey hemkarliq teshkilati qurulghandin kéyin, Uyghurlar ottura asiyada qarshi élinmaydighan kishilerge aylandi," deydu. Rabiye qadir xanim bélgiyidiki ziyariti jeryanida bélgiye da'irilirining ottura asiyadin kelgen Uyghurlargha sherqiy türkistandin kelgen Uyghurlar bilen oxshash mu'amile qilishini telep qildi.(Erkin)