Uyghurlarni ana yurtidin ayrilishqa mejburlawatqan amillar

Süret, www.tudou.com Da bérilgen, uyghur dixan tijaretchilerning béyjingdiki turmushi ekis ettürülgen filimdin körünüsh.

Filimde yéqinqi20 yildin buyan türlük sewebler tüpeylidin öz yurtliridin ayrilip, Tirikchilik ghémide xitay ölkiliride sersan bolushqa mejbur boluwatqan Uyghurlarning hayati Arqa körünüsh qilin'ghan halda, béyjingning sherqiy qowuq rayonida türlük tijaretler bilen yashawatqan Uyghurlarning kündilik hayati eks ettürülgen.

Filim tudo'u tor békitige qoyulghandin kéyin bügün chüshtin kéyin'giche bolghan 3 kün ichidila filimning körülüsh qétim sani 21 ming 607 ge yetken, 400 din artuq kishi bu filimge qarita öz inkaslirini bayan qilghan. Gerche inkaslar her xil mezmunlarda yézilghan bolsimu, asasen filimde teswirlen'gen bu Uyghurlargha hésdashliq qilish, ularning öz méhnitige tayinip yashawatqan turuqluq yenila béyjing puqraliri hem saqchi qatarliq hökümet xadimliri teripidin kemsitilishke uchrawatqanliqigha epsuslinish, xitay hökümitini hazir yürgüzüwatqan milliy siyasiti, bolupmu Uyghurlargha qaratqan siyasiti sewebidin tenqidlesh xahishidiki inkaslar asasi salmaqni igiligen.

Filimge qarita öz inkasini bildürgen bireylen shundaq yazidu: "men bir xitay bolush süpitim bilen bu filimni körgen chéghimda bir tereptin filimdiki Uyghurlargha hésdashliq qilghan bolsam, yene bir tereptin bu dölettiki milliy siyasitimizdin intayin epsuslandim. Filimde teswirlen'gen Uyghurlar béyjingdek mushundaq bir xitay shehiride öz tirishchanliqi bilen halal emgige tayinip shunche éghir bésimlar ichidimu qeyserlik bilen yashawétiptu. Ular yaqa yurtluq bashqa tilliq köchmenler bolush süpiti bilen turalghu, dawalinish, til jehetlerde qiyinchiliqqa duch kelgendin sirt, téximu yaman bolghini, méning qérindashlirim bolghan xitay puqraliri hetta xitay saqchiliridin ibaret hökümet xadimliri teripidinmu kemsitilishke uchrawétiptu, emeliyettimu ular Uyghur bolghini üchünla ashundaq kemsitilishke uchrawatidu. Bu xil kemsitilishning tüp yiltizi zadi qeyerde?"

Yene bireylen bolsa, Uyghurlarning bu xil kemsitilishke uchrishining sewebi heqqide toxtilip, buning emeliyette hazirqi xitay hökümitining milliy siyasitidiki barawersizlik sewebidin kélip chiqiwatqanliqini mundaq yazidu: "her bir milletke qarita, bizde öz ‏ - ara hörmet qilish we chüshinish bolushi kérek idi, emma hazir biz xitaylarda bu nerse yoq déyerlik. Chong xitaychiliq we menmenchilik xahishi hazir zor köpchilik xitay millitidin bolghan kishilirimizning kallisigha ornap ketti. Nechche yillardin buyanqi hökümet teshwiqat orunlirida Uyghurlar heqqide bériliwatqan " yanchuqchilar", " zeherlik chékimlik" we eydiz heqqidiki bir tereplime xewerler xitaylarning Uyghurlar heqqidiki chüshenchilirige selbiy tesirlerni körsitiwatidu. Méningche, buningda hazirqi hökümitimizning mes'uliyiti éghir! mana hazir shinjangdiki 3 mesile aldimizda turuptu, 1 - xitay köchmenlirining köplep bu zémin'gha yötkilip yerliklerning hayatliq imkaniyetlirining tartiwélinishi, 2 - Uyghur kadirlar partiye sékrétari bolalmasliqi mesilisi, 3 - qosh tilliq ma'aripning yerlik en'eniwi medeniyetni yoqitiwatqanliqi mesilisi. Mana bu mesililer Uyghurlarning naraziliqini qozghidi. 5 - Iyul weqesimu mana mushu sewebtin kélip chiqti."

Filimni körgen bir Uyghur özining hés -tuyghulirini töwendikidek ipadiligen: "men bir Uyghur, bu filimni körüp méning yürek baghrim ézilip ketti. Xitaylarda bir maqal bar "ademning xulqi peylini itning neziride közitish" deydighan, hazir nurghun kishiler ene shundaq neziri bilen Uyghurlarni "oghri - yanchuqchilar" bilen baghlap Uyghurlargha baha bériwatidu, ene shu sewebtin nurghunlighan Uyghurlar xitay sheherliridila emes, hetta öz yéridimu kemsitilishke uchrawatidu. Her qandaq bir aqköngül insan tinchliq ichide xatirjem yashashni arzu qilidu. Meyli puqra bolsun, meyli saqchi bolsun, sotchi bolsun we yaki hökümet emeldarliri bolsun bashqilargha kemsitish neziride qarighanlar, puqralar arisigha öchmenlik uruqlirini chéchip, ziddiyetni ulghaytqanlarning hemmisi emeliyette eng rezil, eng bichare kishilerdur! bizning turmushimiz gerche musheqqetlik we namrat bolsimu, emma hayatliq üchün, ewladlirimizning bexti üchün, biz barliq qiyinchiliqlarni yéngip tiriship ilgirileymiz!"

U filimdiki Uyghur qérindashlirigha xitab qilip, "siler erkin ademler, nede yashighunglar kelse shu yerde yashanglar. Xitay döliti biz 56 milletke tewe. Siler ashu kishilerge it neziri bilen qaraydighan ashu bir qisim saqchilargha perwa qilmanglar. Men silerni qollaymen. Özünglarning qanuni hoququnglargha tayinip kelgüsi Uyghur ewladliri üchün güzel kélechek yaritinglar!" dep yazidu.

Bügün chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliridin amérikidiki élshat ependi ziyaritimizni qobul qilip, nöwette tirikchilik ghémide, hem Uyghur aptonom rayonidiki yerlik da'irilerning türlük bésimliri sewebidin xitay ölkiliride yashashqa mejbur boluwatqan Uyghurlar heqqidiki qarishini bayan qilip ötti.

Élshat ependi, Uyghurlarning ana yurtidin ayrilip xitay ölkiliride yashishigha seweb bolghan amillar hem nöwette eger xitayning Uyghur qatarliq milletlerge qaratqan hazirqi siyasiti özgermise, Uyghurlarning hazirqi halitining özgirishi mumkin emeslikini, Uyghurlar öz teqdirini özi belgiliyeleydighan hoquqqa érishkinidila Uyghurlar hayatida özgirish bolidighanliqini tekitlidi.

Xitay ziyaliysi wang daxaw Uyghur biz tor bétide élan qilghan "milliy mesilining merkizi nuqtisi milliy hoquq" namliq maqalisidimu, milliy mesilini hel qilishtiki tégishlik mesilining milliy hoquq ikenlikini otturigha qoyup, " milletlerning hoquqi mesilisi, milliy barawerlikke oxshashla muhimdur, peqet herqaysi milletler özining yashash térritoriyisi ichide özining milliy hoquqini heqiqiy halda qolgha alghinidila, andin xitaydiki hazirqi milliy mesililer hel bolidu!" dep yazghan idi.

Hazirqi xitay hökümitining Uyghur we tibetlerge qaratqan milliy siyasiti xelq'aradila tenqidke uchrap kéliwatqan bolmastin, belki xitaydiki öktichi ziyaliylarmu xitay kommunist hökümitining milliy siyasitidiki barawersizlik we kemsitishni üzlüksiz tenqidlep kéliwatqan bolup, xitay yazghuchisi wang lishyungning "méning gherbiy diyarim, séning sherqiy türkistaning" namliq esiri, xitay hökümiti teripidin 11 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan lyu shi'awbo qatarliqlar tüzgen "2008 - yilliq qanun teklip layihisi" qatarliqlarda xitay kommunist hökümitining hazir yürgüzüwatqan milletler siyasiti tenqidlen'gen idi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.