Xitay Uyghurlargha qaratqan pilanliq tughut siyasitini izchil türde kücheytmekte

Xelq'arada xitay hökümiti yolgha qoyuwatqan pilanliq tughut siyasiti qattiq tenqid qiliniwatqan bir peytte, xitay axbarat wastilirida, Uyghur aptonum rayonining 2009 ‏- yilliq nopus we pilanliq tughut xizmitide netijilerge érishkenliki qeyt qilindi.
Muxbirimiz eqide
2010.01.28
Xitay-tughut-abortion-305.jpg Xitayning 3U yuqiri téxnika guruhining bashliqi ju jéng shyang öz shirkiti ishlep chiqarghan heriketchan bala chüshürüsh, hamilidarliqning aldini élish we tughut mashinisini tonushturmaqta. 2007-Yili 13-öktebir.
AFP Photo

Kishilik hoquq pa'aliyetchiliri islam dinigha étiqad qilidighan we az sanliq millet hésablinidighan Uyghurlar üstidin xitayning pilanliq tughut siyasiti ijra qilishi, bir tereptin éghir derijidiki kishilik hoquq depsendichiliki, yene bir tereptin diniy kemsitish élip bérishtin ibaret diyishmekte.

2009 ‏- Yili 11 ‏- ayda amérika dölet mejliside xitayning pilanliq tughut siyasiti qattiq tenqid qilin'ghan bolup, amérika dölet mejlisi ezasi kiristofér simit ependi, prézidént barak obamani xitayda ayallar duch kéliwatqan mejburiy bala chüshürüsh mesilisige alahide köngül bölüshke we mejburiy bala chüshürüshke duch kéliwatqan ayallarni qutquzushqa chaqirghan idi.

Amérika dölet mejlisi yene, xitayning pilanliq tughut mesilisi heqqide mexsus yighin chaqirip, xitay hökümitining ayallar hoquqini qandaq depsende qiliwatqanliqini we mezkür siyaset meydan'gha keltürgen échinishliq aqiwetlerni mü'eyyenleshtürdi. Amérika dölet mejlisi teripidin élip bérilghan mezkür pa'aliyetke, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim qatniship, pilanliq tughut siyasitining Uyghurlargha élip kelgen échinishliq aqiwetlirini delil ‏- pakitliri bilen ispatlap ötti.

Gerche xitayning pilanliq tughut qanunida, pilandin artuq hamilini a'ililerning ixtiyari bilen éliwitishke ruxset qilinidighanliqi, mejburiy éliwitishke, bolupmu 6 aydin ashqan hamilini chüshürüshke mejburlashqa qet'iy yol qoyulmaydighanliqi békitilgen bolsimu, emma buningdin ikki yil ilgiri, ghulja sheher dadamtu yézisidiki arzigul tursunning 3 - perzenti, mejburiy yosunda chüshürwitilmekchi bolghan idi.

Arzigul tursunning ehwali, xelq'ara metbu'atlar teripidin keng teshwiq qilin'ghandin kéyin, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri hemde amérika awam palata ezasi we amérika dölet mejlisi xitay ishliri komitétining mes'uli kirstofér simt ependi, xitay hökümitini wehshilikni toxtitishqa, arzigul tursun'gha qarita élip bérilmaqchi bolghan bala chüshürüsh opératsiyidin waz kéchishke chaqirdi.

Kiristofér simit ependi bu heqte mexsus naraziliq bayanati élan qilip" :mejburiy bala chüshürüshtin ibaret wehshiyane heriket xitayda yéngi weqe emes, emma xitay merkizi hökümiti bügün'ge qeder bu xil ehwallarni inkar qilip kelgen, arzigul tursun üstidin élip bérilmaqchi bolghan opiratsiye xitayning bu jehettiki saxtipezlikini, bolupmu birleshken döletler teshkilati teripidin xitaygha bériliwatqan nopus süpitini östürüsh yardimining qandaq orun'gha ishlitilwatqanliqini dunya jama'etchilikge ashkarilaydu," dégen idi.

Xelq'ara jama'et we amérikining xitay hökümitige körsetken jiddiy bésimliri netijisde, arzigul tursunning " küresh " isimlik oghul perzenti dunyagha aman ‏- ésen köz achti.

Emma ikki yildin kéyin, xitay axbarat wastilirida bayan qilinishiche, Uyghur ilining nopus we pilanliq tughut ishlirigha ajritilghan xirajiti texminen 1 milyard 130 milyon yüen'ge yetkenliki, buningda pilanliq tughut a'ililirini mukapatlash meblighi 459 milyon yüen'ge, pilanliq tughut mulazimiti ponkitining eslihe qurulushigha ishlitilgen meblegh 106 milyon yüen'ge yétip, tarixtiki eng yuqiri sewye yaritilghan.

Xitayning 2009 ‏- yilliq pilanliq tughut xizmiti doklatida, yézilarda pilanliq perzent körgen a'ililerni mukapatlash arqiliq pilanliq tughut siyasitini emelge ashurush charisi élip bérilghanliqi ashkarilan'ghan bolup, yézilardiki pilanliq perzent körgen a'ililerni mukapatlash qétim sani 54 ming adem qétimdin éship ketken, az tughup, téz béyish qurulushi shu'ari astida 319 ming 300 a'ile mukapatlan'ghan, ümür boyi her yili 720 yüenlik yardem puligha érishidighan pilanliq tughut a'ilisi 61 ming 100 ge yetken. Buningdin bashqa pilanliq tughut sherep guwahnamisi, aliy mektep we xitay ölkiliridiki shinjang toluq ottura siniplirigha kirish émtihanlirida nomur qushush shertige uyghun yalghuz perzent dégen'ge oxshash mukapatlash usulliri bilen tughut cheklesh we tughutni muqimlashturush ishqa ashurulghan.

Xitayning nopus süpitini ashurush ishlirigha meblegh ajritishning ornigha, mebleghni tughut cheklesh esliheliri shuningdek namrat Uyghur déhqanlirini azghina pul bilen aldash wastilirini ishqa sélish arqiliq, Uyghurlarning nopusini kontrol qilish, tughut cheklesh bahaniside Uyghur ayallirini késelge giriptar qilish hetta jénigha zamin bolushtek rezil qilmishlarni sadir qiliwatqanliqini eyibligen amérika Uyghur ayalliri komitétining re'isi zübeyre shemshidin xanim, Uyghur ayallirining üzlüksiz halda xitayning pilanliq tughut siyasitining qurbanigha ayliniwatqanliqini bildürdi.

Xitay Uyghur élida yürgüzgen pilanliq tughut siyasitide, nopus ishlirini uchurlashturush qurulushini rawajlandurushni alahide tekitlep, Uyghur aptonum rayon boyiche hazirgha qeder 69 nahiye, sheherdiki 12 milyon nopusning uchurini toplap, kompyutérgha kirgüzüsh arqiliq uchur toplash nisbitini %96.32 Ke yetküzgenlikini bildürgen. Tehlilchilerning bildürüshiche, bu arqiliq xitay, her bir Uyghur a'ilisining nopusining köpiyish nisbitini kontrol qilish meqsitini ishqa ashurmaqchi iken.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.