Keshmir milliy musteqilliq herikiti bilen Uyghur milliy musteqilliq kürishi

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yéqinda keshmirdiki " keshmir hirald" xewer tor bétide élan qilin'ghan bir maqalide, keshmirdiki milliy musteqilliq herikiti bilen Uyghur élidiki milliy musteqilliq kürishi mulahize qilin'ghan.

" Qaraqurum: qarshiliq heriketler rayoni" serlewhilik bo maqalide keshmir milliy musteqilliq herikiti bilen Uyghur milliy musteqilliq herikiti otturisidiki oxshashliqlar we oxshimasliqlar tehilil qilin'ghan.

Maqalining mezmuni

Keshmir uniwérsitéti ottura asiya tetqiqat merkizining sabiq diréktori n. K. Pandita teripidin élan qilin'ghan maqalide, keshmir we Uyghur élidiki weziyetning, bezi jehetlerdin oxshash bolsimu, nurghunlighan jehetlerdin perqliq ikenliki, her ikki rayon xelqining asasen musulman we sünniy ikenliki, keshmir xelqining hindistanning hakimiyitige qarshi we Uyghurlarning xitayning hökümranliqigha qarshi musteqilliq kürishi élip bériwatqanliqi tekitlen'gen.

Aptorning maqaliside éytishiche, her ikki rayondiki musteqilchilar, öz meqsetlirige érishish üchün islamchilar yaqlaydighan urush taktikilirini ishletmekte hemde her ikki rayon xelqi nishanigha yétish üchün islam dunyasining yardimini kütmekte iken.

Keshmir we Uyghur musteqilliq küreshlirining oxshimighan terepliri

Maqaliside, keshmir we Uyghur élide élip bériliwatqan musteqilliq kürishining oxshimighan terepliri üstidimu toxtalghan pandita mundaq deydu ": keshmir ikki dölet yene pakistan we hindistanning igidarchiliqi astida bolup, bu ikki dölet hakimiyitini heqliq körsitish üchün jughrapiyilik , tarixiy, diniy we siyasiy seweblerni otturigha qoymaqta. Keshmirdiki qarshilashquchi küchler asasen ikki guruppigha ayrilghan. Bularning biri keshmirni hindsitandin ayrip, pakistan'gha qoshushni özlirining axiriqi nishani qilip békitken. Ikkinchi guruppa bolsa, keshmirning musteqil bir dölet bolushi üchün küresh qilmaqta".

Keshmirdiki milliy heriketning Uyghur élidiki herikettin yene bir periliq teripi , ‏- deydu aptur maqalisde, ‏- keshmirning hindistanning igidarchiliqidiki qismidiki xelq yérim esirdin béri démokratiyining peziletliridin behriman bolup kelmekte. Halbuki, Uyghur xelqi rahetliktin pütünley mehrum yashimaqta. Emma keshmirdiki qarshilashquchi küchler hindistanning bextige ikkige bölünüp, bir-birining yiltizini qirqiwatqan bolsa, Uyghur élidiki öktichiler we milletchiler her da'im milliy mesilide birlikte heriket qilmaqta."

Lékin deydu n. K. Pandita " keshmir awan'gardi" tor bétide élan qilghan maqaliside, keshmir we Uyghur élidiki musteqilliq herikiti otturisidiki asasliq perq, xitay we hindistan hökümetlirining bu heriketlerge qaratqan siyasitide otturigha chiqmaqta.

Xitay we hindistan ikki döletning tutqan oxshimighan siyasiti

Xitay da'iriliri Uyghur élide milliy musteqilliq herikitining bash kötüridighanliqini 1960‏-yillarning bashlirida sézishke bashlighan.

Xitayda démokratiyining mewjut bolmighanliqi tüpeylidin xitay hökümiti, héchqandaq tosalghugha uchrimay Uyghur élining démografék tüzülishini özgertish siyastini yolgha qoyghan. Bu siyasetning netijiside % 5 ge yetmigen Uyghur élidiki xitaylarning nopusi 1980‏-yillarda % 40 ge yetken. Gerche hindistan keshmirde oxshash bir siyaset yolgha qoyushqa urun'ghan bolsimu , emma hnidistandiki démokratik tüzüm bu siyasetning yürgüzülüshige yol qoymighan.

Xitay hökümitining Uyghur élidiki, Uyghur islamiy herikitining téz aldini élishida, ‏- deydu aptur maqalisde ,‏- pakistan hökümitining Uyghur pa'aliyetchilirining Uyghur élide ashkara yaki yoshurun jihad herikiti bashlishigha yol qoymighanliqi muhim rol oynighan. Pakistan we xitayning yéqin dost we ittipaqdash ikki dölet bolushi, Uyghurlarning xitay hakimiyitige qarshi qozghilishigha tosqunluq qilghan.

Aptur, keshmirdiki milliy musteqilliq herikiti bilen Uyghur élidiki milliy heriket otturisidiki yene bir chong oxshimasliqning, xitay we hindi'istan hökümetlirining milliy musteqilliq pa'aliyetchilirige qarita tutqan perqliq mu'amilisi ikenlikini otturigha qoymaqta. Uning éytishiche, xitay hökümiti qolgha élin'ghan Uyghur milliy musteqilchilirigha qarita qattiq siyaset qollinip ularni qattiq jazalighan bolsa, hindistan hökümiti keshmir milliy musteqilliq pa'aliyetchilirige qarshi yumshaq mu'amile qilghan.

Ikki xelqining milliy musteqilliq herikiti otturisidiki eng chong perq deydu pandita " keshmir awan'gardi" tor bétide élan qilghan maqalisde, Uyghur milliy musteqilliq herikiti Uyghur élining özide shekillen'gen bolup asasliq menbesi Uyghur élide. Lékin keshmir milliy herikitining yiltizi we asasliq menbesi keshmirning sirtida. (Ömer qanat)