Uyghur kinochiliqining ötmüshi we bügüni ‏(2)

Nida studiyisi ishligen " böriler yurti sherqi türkistan" namliq teqlidiy filimning körünüshliridin biri.

1990 - Yilidin kéyin Uyghur diyarida yürgüzülüshke bashlighan qattiq qol siyasetning netijiside Uyghur kinochiliqimu xitay hökümiti teripidin siyasetke waste qilinip hökümetning quruq shu'arlirini towlaydighan, atalmish milletler ittipaqliqini küyleydighan bir siyasiy sehnige aylinip qalghan idi. Buning bilen Uyghur kinochiliqi asta - asta öz tamashibinliridin ayrilip qalghan bolup, Uyghur diyaridiki birdin - bir kino situdiyisi bolghan tengritagh kino studiyisi yilda birer filimmu ishlep chiqiralmaydighan haletke chüshüp qaldi.

Uyghur kinochiliqi tamamen toxtap keynige chékinishke bashlighan mushundaq bir peyitte bazarning qoyuwétilishi bilen tijaretning janlinishi we Uyghurlarning özining milliy kinolirigha bolghan telipi netijiside qaytidin xususiy kino studiyiliri qurulup Uyghur kinochiliq baziri qaytidin janlinishqa bashlidi. Buning bilen Uyghurlarmu öz aldigha kino filimliri ishlep tarqitishqa bashlidi.

1999 - Yillirida tartilghan "qirliq istakan" we "dozaqqa seper" qatarliq filimler shexsiy studiyilerning tunji méwiliri bolup bu filimler ene shu milliy xasliqini, milli xaraktérini bir qeder yaxshi ipade qilghanliqtin Uyghur jama'iti ichide zor ghulghula qozghighan we qizghin alqishqa érishken idi.

Uyghurlarning xususiy kino shirketliri 2000 - yillarning bashlirida 50 nechchige ulashqan bolsa, hazir bu bazar kasatliship bügün'ge kelgende 10 etrapidila studiye qepqalghan bolup kéyinki yillarda hetta yilda bir kinomu ishlep chiqiralmaydighan bolup qalghan. "Erk studiyisi" ning qurghuchisi abduraxman ependining déyishiche Uyghur diyaridiki ün - sin bazarlirining qalaymiqan bolup kétishi bilen Uyghur kino ishligüchilirimu buninggha meblegh sélishtin özini qachuridighan boluwalghan. Uning déyishiche Uyghur diyaridiki medeniyet nazariti qatarliq organlar bazarni retlep qanunsiz köchürüp tarqatquchilargha zerbe bermey eksiche pütün küchini atalmish siyasi bölgünchilik xaraktérige we dini tüske ige ün - sin boyumlirini tazilashqa qaratqanliqtin ün - sin tijaretchiliri éghir ziyan'gha uchrawatqan iken.

Elwette, her milletning özige xas mulahize we heriket, xaraktér we istétik alahidiliki, örp - adetliri u milletni bashqa millettin ayrip turidighan eng muhim amillardur. Shunga bir filimdiki obrazning milliy kimliki, xaraktéri uning gep - sözi we heriketliride ipade qilin'ghanliqtin bir kinoda bu amillarning yaxshi ipade qilinishi intayin muhim.

Gerche 1990 - yillarning axirqi yillirida qurulghan Uyghur kino studiyiliri xelqning telipini chiqish qilip turup bu sahege köp meblegh sélip bir qisim nadir filimlerni otturigha chiqarghan bolsimu, elwette peqetla iqtisadiy qimmet yaritishnila meqset qilghanliqtin otturigha chiqqan süpetsiz filimlermu bar. Elwette buningdaq oxshimaydighan köz qarashlar mewjut bolup, Uyghur kino sen'itining bügünki ehwalini beziler bu sahege sélin'ghan mebleghning azliqigha baghlisa, yene beziliri kino téxnikisining töwenlikidin körmekte. Türkiye gazi uniwérsitét oqutquchisi prof. Dr irfan erdoghanning qarishiche bu amillar gerche bir filimning yaxshi chiqishida muhim ehmiyetke ige bolsimu emma eng muhimi kinoning weqelikining we merkizi idiyining néme ikenlikidur.

Iqtisadiy we siyasiy bésimlargha uchrawatqan Uyghur kinochiliqining kélichiki qandaq bolup kéter? elwette bu ezeldinla sen'etni söyidighan, uni qedirleydighan sen'et xumar Uyghur xelqining köngül bölidighan mesilisi. Uyghur xelqi gerche bu sahede qolidin kélishiche tirishchanliq körsitip xasliq yaritishqa tirishqan bolsimu bu yéterlik emes idi.

Prof. Doktor irfan erdoghanning qarishiche, xitay ezeldinla kino - téléwiziyini özining siyasi tüzümige teshwiqat wasitisi qilip ishlitip kelgen. Xitayda kino - téléwiziye tamamen döletning qolida. Shunga Uyghurlargha yürgüzülüwatqan irqchi siyasetning netijiside Uyghur kinochiliq ishlirigha yéterlik derijide meblegh ajritilmaywatqan bolup, bundaq ehwalda Uyghur kinochiliqining kélechikidin söz échish tolimu tes iken.