Xelq'ara jem'iyetning, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan bésimigha qarshi tedbir élish waqti yétip keldi
2007.03.01
Kristin awkunus, washn'gtondiki jurj washn'gton uniwérsitéti oqughuchilirining géziti bolghan The Daily Colonial gézitide élan maqaliside, amérika hökümitining xelq'aradiki obrazining xünülishishide, diplomatiye teshebbuslirining yoqliqining asasliq rol oynawatqanliqini tekitlep, amérika hökümiti bolupmu islam dunyasidiki obrazini qaytidin tiklesh üchün, Uyghurlarning öz teqdirini özi belgilesh mesilisige ariliship, xitay hökümitining bu heqte söhbet bashlishini teshebbus qilishi kérek, dégen.
Xitay hökümiti Uyghurlarning eng eqelli insaniy hoquqlirinimu depsende qilmaqta
Maqalide éytilishiche, amérika hökümitining Uyghur mesiliside bundaq bir teshebbusta bolushi, amérikining islam dunyasida xunükleshken obrazining qaytidin tiklinishige yardem qilidiken hemde musulmanlar arisida gherb döletlirige qarshi héssiyatining téximu küchiyip kétishining aldini alidiken.
Maqaliside, xitay hökümitining 1949- yili sherqiy türkistan jumhuriyitini ishghal qilghandin béri, Uyghurlargha qarita basturush siyasiti élip bériwatqanliqini tekitligen kristin awkunus, maqalisini dawamlashturup mundaq deydu:
"1999- Yili xitay hökümiti teripidin bashlitilghan ‘qattiq zerbe bérish’ herikiti netijiside on mingdin artuq Uyghur ‘térrorchi’, ‘bölgünchi’ pa'aliyetlerge qatnashqan dep eyiblinip qolghan élindi. Xitay hökümiti 1999- yilidin hazirghiche mingdin artuq Uyghurni muddetsiz qamaq jazasi yaki ölüm jazasi qatarliq türlük jazalar bilen jazalidi. Bügün Uyghurlarning mekteplerde öz tilida oqushi cheklenmekte. Ularning öz dinini öginishige ruxset bérelmeydu. Oqughuchilargha diniy telim terbiye bergen diniy oqutquchilar hökümet teripidin derhal qolgha élinidu. Xitay hökümiti Uyghurlarning eng eqelli insaniy hoquqlirinimu depsende qilmaqta".
Xelq'ara jem'iyetning Uyghurlargha yardem qilish waqti yétip keldi
Maqaliside, xelq'ara jama'etning, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan bésimigha qarshi tedbir élish waqti yétip keldi dep körsetken kristin awkonus, mundaq deydu:
"Bu mesilide amérika yétekchi rol oynishi kérek. Amérika hökümiti dunya soda teshkilati, b d t we bashqa xelq'araliq teshkilatlar arqiliq, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasitini özgertishini telep qilishi kérek. Amérika hökümitining, bu mesilide b d t we xelq'ara teshkilatlar bilen hemkarlashqan halda pa'aliyet élip bérishi, amérikining xelq'ara teshkilatlar aldidiki obrazini qaytidin tikleydu. Amérika shundaqla dunya Uyghur qurultiyi bilenmu hemkarliship, pa'aliyet élip bérishi mumkin.
Maqaliside, amérika hökümitining, Uyghur mesilisige köngül bölüshining, amérika hökümitining bu döletde yashawatqan musulmanlar arisidiki itibarining kötürülüshige seweb bolidighanliqini tekitligen kristin awkunus mundaq deydu: "2008 - yili amérikida ötküzülidighan prézidént saylimgha özini namzat körsetken sénator helleri klinton qatarliq namzatlarning hemmisi, xitaygha qarshi qattiqraq pozitsiyide bolushini, özlirining saylam témisi qilip békitti. Shundaqla amérika xelqi hökümetning xitaygha qarshi qattiqraq pozitsiyde bolushini arzu qilidighanliqini ochuq ipadilidi".
Amérikining xitaydiki bésimdin qutulushi üchün Uyghurlargha yardem bérishi, amérika üchün nurghun jehetlerdin paydiliq bolidu. Amérikining Uyghur mesilisige arilishishi, amérikining obrazining qaytidin tiklinishide, térrorchiliqning kéngyishining aldining élinishda halqiliq rol oynaydu hemde amérikining xitayni xelq'ara tijaret qa'idilirige ri'aye qilishqa mejburlaydighan siyasiy bir pozitsiyide bolushigha imkaniyet yaritip béridu. Amérikining xelq'aradiki obrazining yaxshilinishi, iran bilen bolghan ixtilapning birterep qilinishigha shundaqla ottura sherqte térrorchiliqning kéngiyshining aldining élinishigha hesse qoshidu. (Qanat)
Munasiwetlik maqalilar
- Uyghurlar qandaq aptonomiyide yashawatidu? (2)
- Türkiye metbu'atlirida Uyghur mesilisi
- Uyghurlar qandaq aptonomiyide yashawatidu?(1)
- Uyghurlar mesilisi gérmaniye parlaméntida
- Shwétsiye metbu'atida Uyghur éli ziyariti(2)
- Shwétsiye metbu'atida Uyghur éli ziyariti(1)
- Rabiye qadir xanimning kanada ziyariti kanada metbu'atlirida
- Uyghurlarning hoquqliri üchün köresh qilghuchi