Chet'elliklerning qarishida Uyghurlar mesilisi (1)

• Ixtiyari muxbirimiz ekremning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Uyghur siyasiy zatliri we teshkilatlirining chet'ellerdiki pa'aliyetliri barghanséri köp chet`elliklerning diqqitini özige jelip qilmaqta. Amérika we yawropa elliridiki teshwiqat wasitilirining Uyghurlar mesilisini téma qilghan bayanlirimu künséri köpeymekte. Bolupmu, xelq'ara kechürüm teshkilati we xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilati qatarliq insan heqliri teshkilatlirining Uyghurlar mesilisini xizmet küntertipige qoyup élip bériwatqan pa'aliyetliri, téximu köp dölet we milletlerning Uyghurlargha bolghan qiziqishini hessilep ashurmaqta.

Gérmaniyidiki xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining mes'uli dilyus ependi, amérikidiki tibet herikiti teshkilatining mes'ulliridin biri bolghan yazghuchi jamyang norbu ependi, gérmaniyidiki türk ziyaliysi özgür ependi we shwéytsariyilik ayal yazghuchi an'gelika xanim ziyaritimizni qobul qilip, Uyghurlar mesilisige bolghan köz qarashlirini otturigha qoyup ötti.

Ularning birlikke kelgen pikri "bügün Uyghurlar mesilisi, tibet mesilisige oxshashla dunyaning diqqet – itibarida turmaqta" dégendin ibaret boldi.

Dunyaning diqqet – itibarida turiwatqan Uyghurlar mesilisini yawropaliqlarning zadi qanchilik chüshinidighanliqini sorighinimizda, yillardin buyan, Uyghurlar mesilisige köngül bölüp kelgen xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining mes'uli dilyus ependi jawap bérip mundaq deydu:

"Xitayni bügünki tereqqiyat hem quwwetke érishtürgen énérgiye sherqiy türkistan we tibetning yer asti bayliqliridin ibaret boliwatidu. Emma bu bayliqlarning igisi bolghan Uyghurlar we tibetlikler éghir namratchiliqqa mehkum yashimaqta. Ularning medeniyiti, örp – aditi, diniy étiqadi, til we pikir erkinliki depsende qilinmaqta. Biz bu mesilini yalghuz gérmaniye hökümitigila emes, yawropa birlikige eza barliq döletlerge bildürüshke térishiwatimiz. Barliq yawropaliqlargha bildürüshke térishiwatimiz. Yawropa birliki xitay bilen bolghan iqtisadi hemkarliqni tilgha alghanda, Uyghurlar we tibetliklerning heqqini tilgha élishni unutmasliqi kérek. Bizning gherb dunyasida tunji qedemde teshwiq qiliwatqinimiz mushu mesililer. ".

Dilyus ependi yene mundaq deydu:

"Méningche, Uyghurlar we tibetliklerning dewasi yawropada qizziq bir téma haligha kéliwatqan bolsimu, biraq Uyghurlar we tibetlerning ehwali hazir nahayiti xeterlik bir weziyette turiwatidu. Chünki, xitayning énérgiyige bolghan éhtiyajni hessilep éship bériwatidu. Xitay bu énérgiyige sherqiy türkistan we tibetsiz érishelmeydu. Bu éhtiyaj, téximu qudret tépish istigide heriket qiliwatqan xitayni Uyghurlar we tibetliklerge téximu qattiq qol siyaset yürgüzüshke élip kélidu. Emeliyette, xitay bu qedemni allaburun basti. Bizning yawropa döletlirini jiddi agahlanduriwatqan mesilimiz bu".

Türk ziyaliysi özgür ependi, Uyghurlarning nöwettiki ehwalini tehlil qilip, Uyghurlarning nahayiti qudretlik bir düshmen bilen élishiwatqanliqini, bügün gherpning qollishigha érishiwatqan Uyghurlarning bu muqeddes dewasining, pat – arida yene pütün türk dunyasining himayisige érishidighanliqini otturigha qoydi hemde amérika we yawropa ellirining özlirining iqtisadi menpe'itini dep, sherqiy türkistan xelqining insaniy heq – hoquqlirigha sel qarimasliqini, Uyghurlarning heqqani dewasini dawamliq qollishini ümid qilidighanliqini eskertti, shundaqla, Uyghurlarning musteqilliqqa érishken`ge qeder öz medeniyitini, tilini, örp – adetlirini qoghdashning, öz-ara birlik we hemkarliqini kücheytishining muhimliqini tekitlidi.

Dilyus ependi, xitay bash ministéri wenji'aba'o hamburgqa kélishtin ilgiri, özlirining gérmaniye hökümet da'iriliri bilen jiddi körüshüp, sherqiy türkistan we tibettiki insan heqliri mesilisini tilgha élishni tekitligenlikini sözlep mundaq deydu:

"Yawropa birliki we gérmaniye hökümiti xitay bilen iqtisadi hemkarliq élip barghanda, Uyghurlar we tibetliklerning insaniy heq – hoquqlirining depsende qiliniwatqanliqini untulup qalsa, iqtisadi menpe'et üchün insan heqlirige köz yumsa, kélichekte merkizi asiyada téximu yaman aqiwetlerning yüz bérishige yol échip bergen bolidu. U halda, Uyghurlar we tibetliklerning bügünki démokratik küreshtin waz kéchip, qoralliq wastilerge muraji'et qilish bilen, öz teqdirini özgertishke urunush iradisini cheklep qalghili bolmaydu".

Türk ziyalisi özgür ependi, musteqilliq kürishining nahayiti müshkül küresh ikenlikini, emma Uyghurlarning kilichekte mutleq rewishte musteqil bolidighanliqigha ishinidighanliqini, sabiq sowit ittipaqining yémirilip, ottura asiya türk jumhuriyetlirining musteqqilliqqa érishkenliki buning bir örniki ikenlikini otturigha qoydi. (Ekrem)