Chet'elliklerning qarishida Uyghurlar mesilisi (2)

• Ixtiyari muxbirimiz ekremning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining mes'uli dilyus ependi, Uyghurlarning kélechiki heqqide toxtilip mundaq deydu:

"Men sherqiy türkistan xelqige erkinlik, démokratiye, insan heqliri tileymen. Uyghurlar bu heq - hoquqi üchün küreshlirini dawam qiliwatidu. Yenimu zor jasaret bilen dawam qilidighanliqigha ishinimen. Uyghurlarning milliy rehbiri rabiye qadir xanim we erkin aliptékin ependi yétekchilikidiki d u q ning hazir élip bériwatqan pa'aliyetliri xelq'ara jem'iyetning küchlük diqqitini chékiwatidu. Men bu küreshning tinchliq sheklide, démokratik usullarda élip bérilishigha tilekdash. Men öz – özige xoja bolghan Uyghur millitini körüshni xalaymen. Uyghurlarning xitay asaritidin xaliy hayatigha telpünimen. Waqti kelgende, heqiqi aptonomiye istemdu yaki musteqilliq istemdu, bu Uyghurlarning öz erki. Héchkim ret qilalmaydighan insaniy hoquqi. Emma bügünki Uyghurlar özlirining eng eqelli heqliridin behrimen bolushi kérek".

Shwéytsariyilik ayal yazghuchi, shwétsariye – tibet dostluq jem'iyiti" ning mes'ulliridin biri bolghan Angelika Nensching xanim, Uyghurlar heqqide toxtilip mundaq deydu:

Men Uyghurlarni 1991 – yilidin tartipla bilimen. Ay – yultuzluq kök bayraqqa hewes qilimen. 1991 – Yili Uyghurlar, tibetlikler we mongghullar bir arigha kélip, xitaygha qarshi ittipaq qurghan idi. Men shundin buyan, Uyghurlar mesilisige diqqitimni bérip kéliwatimen. Uyghurlar, tibetlikler we mongghullarning derdi oxshash. Bular yillardin béri öz-ara hemkarliship özlirining erkinliki, démokratiyisi we insaniy heqliri üchün küresh qilip kéliwatidu. Bolupmu, yéqinqi bir qanche yildin buyan, Uyghurlarning pa'aliyetlirining tesiri alahide küchlük boliwatidu. Méningche, aldi bilen xitayni démokratik bir tüzülmige özgertish kérek. Bu sahede térishchanliqlar körsitiliwatidu. Xitay démokratiyige köchkende, Uyghurlar, tibetlikler we mongghullarning heq – hoquq mesilisi heqiqi hel bolush basquchigha kirgen bolidu. Xitaydiki siyasiy tüzülme özgirishini ishqa ashurmay turup, silerning teqdiringlarda özgirish yasash qéyin bolidu".

Amérikidiki tibet herikiti teshkilatining mes'ulliridin biri, yazghuchi jamyang norbu ependi, Uyghurlar heqqide öz chüshenchisining chungqurliqini, hazirghiche amérikida élan qilghan kitablirida Uyghurlar mesilisinimu tilgha élip ötkenlikini, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim bilenmu körüshkenlikini we erkin aliptékin ependi bilen uzun yilliq bir siyasiy alaqisining barliqini tilgha élip mundaq deydu:

"Meyli Uyghurlar bolsun, mongghullar bolsun yaki tibetliklet bolsun, hemmimiz özimizge xas medeniyetke, xas örp – adetke, xas tarixqa ige milletlermiz. Hemmimizning büyük impériyiliri, shanliq döletliri bolghan. Tarixta xitay bilen bizning héchqandaq ortaqliqimiz bolmighan. Bügünki xitaylarning bizlerge bolghan hökümranliqi tajawuzchiliq üstige qurulghan. Xelqlirimizge gomindangdin better zulum séliwatqan bügünki xitay hakimiyitini aghdurush we özlirimizning igilik hoquqini qolgha keltürüshte biz Uyghurlar, tibetlikler hem mongghullar öz-ara ittipaqliqqa mohtaj. 2008 – Yilliq olimpik tenheriket yighining béyjingda ötküzülüshi, xitayning bizning üstimizdiki hökümranliqining zawalliqqa yüz tutqanliqining signalini chalidu. Bu pursetni ching tutushimiz, imkanimiz yar bergen da'iride teshwiqat yürgüzüp, xitaydiki insan heqliri depsendichilikini dunyagha ashkarilishimiz kérek. Uyghurlar, tibetlikler we mongghullarning aldida az körülidighan bir purset yarilish aldida turidu. Bu pursetni qoldin bérip qoyush, tarixi xataliqlarni peyda qilidu. Biz özimizning musteqil dölitini eslige keltürgen'ge qeder bir mush bolup uyushup, xitay üstidin ortaq ghelibe qazinishimiz kérek".