' Alimjan himit we osman iminlarning mesilisi diniy erkinlik mesilisi'

Mezkur jem'iyet bu mesilining diniy erkinlik mesilisi ikenlikini we tutqunlarning xitay asasiy qanunidiki hoquqini qollan'ghanliqini bildürdi. Lékin yerlik da'iriler bolsa qanun'gha asasen heriket qilghanliqini ilgiri sürmekte.

Amérikining téksas shtatidiki diniy teshkilat - junggo yardem jem'iyiti qoyup bérishke chaqiriwatqan qeshqerlik Uyghur xristi'an muritlirining biri alimjan himit, yene biri osman imin bolup, junggo yardem jem'iyiti 19 ‏ - dékabir küni her qaysi dölet hökümet rehberlirige, kishilik hoquq teshkilatlirigha shundaqla tutqunlarning teqdirige qiziqidighan kishilerge élan qilghan ular heqqidiki chaqiriqnamida xelq'ara bésimning nahayiti muhim bolup qalghanliqini, xitay da'irilirining pat arida " ularni qoyuwétish yaki qoyuwetmeslik toghrisida qarar chiqiridighanliqi"ni ilgiri sürgen idi.

Mezkur jem'iyetning uchurigha asaslan'ghanda "dölet mexpiyetlikini ashkarilash", " qanunsiz dinini almashturush" bilen eyiblen'gen osman iminni 2007 ‏ - yili emgek bilen özgertish jazasigha mehkum qilin'ghan, tutqundiki xristi'an muritlirining yene biri alimjan himitning délosi bolsa hazirgha qeder bir terep bolmay kéliwatqan idi.

Alimjan himit esli chet'eldiki melum bir diniy shirketning xotendiki bir baghwenchilik meydanining mes'uli bolup ishleytti. Qeshqer wilayetlik dölet xewpsizlik orgini uni "qanunsiz diniy pa'aliyet" élip bérish bilen eyiblep, 2008 ‏ - yili 1 ‏ - ayning 12 ‏ - küni qolgha alghan. U 5 ‏ - ayning 27 ‏ - küni qeshqer wilayetlik ottura sot mehkimisige chiqirilghan bolsimu, lékin sot mehkimisi déloni "pakit yétersizlik" sewebi délo turghuzghan organ'gha qayturuwetken bolup, u hazirgha qeder üzlüksiz tutup turulmaqta idi.

Junggo yardem jem'iyiti xelq'ara jem'iyetning bésimning muhim bolup qélishidiki sewebni chüshendürüp, yerlik da'irilerning ularni" qoyuwétish yaki qoyuwetmelik"ni qarar qilish aldida turuwatqanliqini tekitligen.

Junggo yardem jem'iyitining washin'gitondiki bayanatchisi ketérin keysin radi'omizgha bergen mezkur délo heqqidiki bayanatida: "biz xelq'ara jem'iyetning bu weqege bolghan diqqitini tartishqa tirishiwatimiz. Chünki biz da'irilerning bu ikki déloni shundaqla pop lo yüenchining délosini közdin kechürüwatqanliqidin xewerdarmiz. Biz bu yerdikiler ular üchün néme ishlarni qilip béreleymiz dégenni oylishiwatimiz. Biz xelq'ara jem'iyetning bu mesilige bolghan diqqet neziri intayin muhim, dep qaraymiz. Chünki hökümetler bu 3 délogha bir tutash qarawatidu. Bu déloning muhimliqi uning diniy erkinlik mesilisi bolghanliqida. Biz xelq'ara bésimning tutqundiki bu xristi'anlarning qoyup bérilishide muhim roli barliqigha ishinimiz," dep körsetti.

Bezi közetküchiler, qeshqer wilayetlik ottura sotning 27 ‏ - maydiki sotta alimjan himit délosini " pakit yétersizlik "sewebi qayturuwétishidiki tüpki sewebning olimpik yighini bilen munasiwetlik ikenlikini, eger da'iriler alimjan himitni olimpik harpisida diniy sewebler bilen jazalisa buning xelq'ara tesiri yaxshi bolmaydighanliqini küzde tutqan, dep mulahize qilishqan idi.

Junggo yardem jem'iyitidiki ketérin keysin " buning sewebini bizmu bilmeymiz. Lékin biz hökümet da'irilirining sewebini yeni uni eyibleydighan yéterlik pakit tépip bérelmigenlik mesilisini sorap kéliwatimiz. Sotning uni sotlimasliqidiki seweb j x idarisi uning gunahkar ikenlikini ispatlaydighan yéterlik pakit körsitip bérelmigenliki, lékin u buninggha qarimay da'irilerning uni eyibleydighan'gha yéterlik pakit tépish üchün tutup turulmaqta" deydu.

Xitayning munasiwetlik qanunlirida j x organlirining adettiki délolarda melum bir gumandarni tutup turush waqti 48 sa'et bolup, saqchilar 48 sa'et ichide gumandarning jinayitini ispatlishi kérek. Lékin saqchilar köp hallarda dölet bixeterlik qanunigha asasen gumandarlarni uzun muddet soraqsiz tutup turalaydu. Qeshqer wilayetlik ottura sot mehkimisidiki ismini ashkarilashni xalimaydighan bir qanun xadimi radi'omizgha bergen bu heqtiki bayanida saqchilarning gumandarlarni yéterlik ispat tapqan'gha qeder tutup turalaydighanliqini bildürdi. U mundaq deydu": qayturuwetken bolsa qaytidin toluqlap teqipligen bolushi mumkin. Mesilen: pakit éniq emes, delil - ispat yéterlik bolmighan dése j x orgini qaytidin tekshürüp baqidu. Chüshüp qalghan yaki éniq bolmaywatqan mesililer bolsa ular qayta tekshürüp baqidu. ‏)Alimjan himitning délosi ( shu basquchta turuwatqan bolushi mumkin."

Xitay asasiy qanunida puqralarning din'gha étiqad qilish erkinliki qoghdilidighan bolsimu, lékin da'iriler hökümetke tizimlatmighan diniy guruhlar we diniy jem'iyetlerning pa'aliyitini cheklep, bu türdiki diniy yighilishlarni " qanunsiz diniy pa'aliyet", chet'ellikler bilen munasiwetlik diniy guruhlarni dölet mexpiyetlikini ashkarilash, dölet bixeterlikige tehdit sélish, dégen gunahlar bilen jazalimaqta. Qeshqerdiki melum bir emgek bilen özgertish lagérida jaza mudditini ijra qiliwatqan osman imin 2007 ‏ - yili 9 ‏ - ayda dölet mexpiyetlikini ashkarilash jinayiti bilen jazalan'ghan idi.

Junggo qanunida dölet mexpiyetlikining éghir - yéniklik derijisi bolidighanliqini tekitligen qeshqer wilayetlik ottura sot mehkimisidiki yuqiriqi qanun xadimi, metbu'atlarda hökümetning siyasitini tenqid qilishning dölet mexpiyetlikige yatidighan yaki yatmaydighanliqigha da'ir so'alimizgha jawab berdi. U " buningda mexpiyetlik 3 xil bolidu. Alahide mexpiy, adettiki mexpiy we mexpiy, dégen. Shuning derijisige chüshürüp, bu heqtiki ayrim belgilimilerge salidu. Uningda qandaq ishlar alahide mexpiy, qandaq ishlar adettiki mexpiy, qandaq ishlar mexpiy dégen. Bu 3 ining ayrim - ayrim da'irisi bar. Buning ichidiki mexpiy dégen'ge, ashkarilinip qalsa chong ziyan yetmeydighan, qilmishi adettiki ishlar kiridu.... Axbarat yüzide hökümetni tenqid qilish mesilisige kelsek, buning némini tenqidligenlikige qaraydu. Döletning tüzülmisini yaki siyasi jehettiki geplerni tenqid qilsa, bu jeryanda bezi ishlar, muhim gepler ashkariliwétilse, bu shuninggha kirip qalidu" dep körsetti.

Amérikidiki junggo yardem jem'iyitining re'isi ketérin keysin xitayning xristi'an muritlirini jazalishi xitay asasiy qanunining rohigha uyghun kelmeydighanliqini bildürdi. U " xitay asasiy qanunida pütün xelqlerning diniy erkinliki kapaletke ige, déyilgen shundaqla 18 yashtin yuqiri bolghan her qandaq kishining din öginishige yol qoyulghan. Shunga özining diniy qarishini bashqilargha bildürüsh, ögitish qanunluq bolupla qalmay, bu yene asasiy qanunda kapaletke ige qilin'ghan " deydu. Lékin qeshqer ottura sot mehkimisidiki yuqiriqi qanun xadimi, junggoda dölet bilen dinning ayriwétilgenlikini, kishilerning étiqad erkinliki bolsimu, lékin bashqilargha öz dinini tangalmaydighanliqini ilgiri sürdi.

Hazir xitayning Uyghur élidiki edliye orginida sotliniwatqan diniy erkinlik bilen munasiwetlik yene bir délo lo yüenchi délosidur. Yéqinda da'iriler Uyghur élining qorghan nahiyiside olturidighan lo yüenchi isimlik a'ile chérkawining bir choqundurghuchisini "qanunsiz murit toplash", " bölgünchilik qilish " bilen eyiblep qolgha alghan we 15 ‏ - dékabir küni sot achqan idi. Junggo yardem jem'iyiti 19 ‏ - dékabirda élan qilghan chaqiriqnamiside xitay da'iriliri lo yüenchini 2 Uyghur xristi'an muriti qatarida qoyup bérishke ündigen.