" Bash egmes millet Uyghurlar olimpikning harpisida xitayni bi'aram qilmaqta "

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Mezkur maqale we süretning tordiki kélish menbesi: http://www.isn.ethz.ch/news/sw/details.cfm?id=18377

Bu yil 8 ‏- noyabir küni qeshqerde ölümge buyrulghan we Uyghur teshkilatliri teripidin Uyghur xelqining ser xil oghlanliri dep atalghan 5 Uyghur erkinlik jengchisi uchrighan jaza, dunyadiki dangliq tetqiqat orunlirining, qelemkeshlerning Uyghur mesilisi heqqide pikir qilishigha, qelem tewritishige türtke bolmaqta.

Uyghurlar güzel ziminning igisi, emma güzel turmushning igisi emes

Washin'gtondiki ottura sherq tetqiqat ornining tetqiqatchisi jon dely, bu yil 21 ‏- noyabir küni " énérgiye axbarati" torida maqale élan qilip, xitay sotining qeshqerde 5 Uyghurgha ölüm jazasi bérishining siyasiy arqa körünüshini mulahize qildi؛ u mulahiziside " bash egmes Uyghurlar, olimpikning harpisida xitayning uyqusini qachuruwatidu" dep xulase chiqardi.

Jon deli, maqaliside, Uyghurlarning Uyghur musteqilliq herikitining yiltizi süpitide, Uyghurlarning milliy we diniy kimlikini körsetken hem Uyghurlarning 1933 ‏- we 1944 ‏-yillarda ikki qétim musteqilliqning temini tétighanliqini eskertken.

Aptor maqaliside, Uyghur rayonidiki milliy toqunushning sewebliridin biri Uyghurlarning bay we güzel bir zéminning igisi emma, güzel turmushning igisi emes ikenlikini körsitidu we mundaq yazidu: Uyghur rayonining kömür zapisi 2 tirilyon 190 milyard tonna, bu xitaydiki kömür zapas miqdarining %40 ini teshkil qilidu؛ Uyghur rayonida bayqalghan minéral maddilar 138 türlük bolup, bularning ichide eng muhimi teb'iy gaz, bu rayondiki zapas tebi'iy gaz miqdari 840 milyard küp métir bolup, bu xitayning omumi tebi'iy gaz, néfit zapisining %25 ni teshkil qilidu. Xitayning mana bu bayliqni qoldin chiqarmasliq üchün nopus köchürüsh siyasitini yol qoyghanliqini yazghan aptor yene munularni bildürgen: 1949 ‏-yili ürümchi nopusining %80 i Uyghur idi, 2007 ‏-yiligha kelgende, xitay nopusi %80 ge yetti؛ 1970 ‏-yildin kéyin, bir milyon 200 mingdin artuq köchmen Uyghur rayonigha köchüp keldi, bu sewebtin Uyghurlar ishidin ayrildi, öy-makanliridin ayrildi.

Jon dely maqaliside, xitayning Uyghur rayonidiki basturush herikitini 80‏ - yillarning axiridin bashlap shiddetlendi dep körsitidu hem bu küchiyishni mundaq 3 asasiy sewepke baghlap chüshendüridu.

Sowit ittipaqining yimirilishi؛ yeni, Uyghurlarning ottura asiyada yashawatqan qérindash milletlirining musteqilliqqe érishishi. 11 ‏- Séntebir weqesining yüz bérishi. Xitayning ottura asiyadin kélidighan énérgiye transportida, Uyghur rayonining ehmiyitining hessilep éshishi.

Wang léchu'en: " herqandaq kishi bölgünchilik bilen shughullansa ikkilenmey basturimiz "

11 ‏- Séntebir weqesi, xitayni Uyghur mesilisi üstide hem endishige saldi hem xoshal qildi؛ endishisi, az sandiki bir guruh kishilerning dunyani heyran qaldurghidek ishlarni qilalaydighanliqini bayqishidur؛ xushalliqi bolsa, Uyghur milliy herikitini, térrorchiliqqa baghlap chüshendürüsh pursitige érishkinidur. Xitayning bu xil pursetperesliki üstide toxtalghan, jon daly, xitay hökümitining xelq'ara jama'ettin yillardin béri sir tutup kéliwatqan Uyghur mesilisini 11 ‏- séntebir weqesidin ikki ay ötkende ashkarilashqa mejbur bolghanliqini bildürdi we xitay tashqi ishlar ministirining" afghanistandiki elqa'ide herbiy lagérida 1000 neper Uyghur bar dégen " sözini neqil keltürdi.

Aptor xitay sotining qeshqerde, 5 Uyghurni ölüm jazasigha buyrughanliqi üstide toxtilip, 10 ‏- noyabir küni, qeshqer ottura xelq sot mehkimisi teripidin 5 Uyghurgha ölüm jazasi bérilgenlik xewiri bilen, Uyghur mesilisi dunyagha eng yéqinda eng keng kölemde yene bir ret ashkarilandi, dep yazghan we xitayning, olimpik mezgilide, Uyghurlarning birer ish chiqirip qoyushidin ensirewatqanliqini körsetken we Uyghurlarni qorqutush yoli bilen ténchlandurushqa urunishining bir qanche yildin béri dawamliship kéliwatqanliqini xitay rehberlirining sözliridin misal élip körsetken, u misalida, wang léchüenning " herqandaq kishi eger bölgünchilik bilen shughullansa yaki bölgünchilikke küshkürtse, ikkilenmey basturimiz " dégen sözini, 2000 ‏-yili13 ‏-séntebir küni, xitayning sabiq bash ministiri ju rongjining " xitayning birliki we bixeterlikige tehdit salghuchilargha tömür mush bilen zerbe bérimiz " dégen sözlirini, yene, xu jintawning, 2005 ‏- yili 25 ‏- may küni, " étnik mesililerni bahane qilip küshkürtküchilik qiliwatqan dölet ichi ‏- sirtidiki düshmen küchlerge rehim qilmaymiz " dégen sözlirini neqil keltürgen.

Bügün dunyada, siyasiy qilmishi seweblik ölüm jazasigha buyruluwatqan millet peqet Uyghurlardur

Aptor yene, béyjing olimpik bixeterlik qomandanliq ishtabining mu'awin bashlighi lyu shawwuning mushu ayning 16 -küni muxbirlargha éytqan " xitayning igilik hoquqigha naraziliq bildürgenler epu qilinmaydu" dégen sözlirini eslep ötken.

Xelq'ara insan heqliri teshkilatining bildürüshiche, bügün dunyada siyasiy qilmishi seweblik ölüm jazasigha buyruluwatqan millet Uyghurlardur؛ mulahizichilerning qarishiche, dunyaning eng rehimsiz bir diktator tüzümining basturushigha uchrawatqan millet Uyghurlardur؛ yene dunya axbaratining bildürüshiche, bügün erkinliki üchün küresh qilip, dunyada üch qit'ede türmide yétiwatqan bir guruh bolup, u bolsimu Uyghur musteqilchiliridur. Shunche qattiq basturushlargha qarimay, üzülmey qarshiliq körsitiwatqanlar Uyghur musteqilchiliridur؛ mana bu nuqtini nezerde tutqan bolsa kérek, tetqiqatchi jon dely maqalisini mundaq axirlashturghan: " shübhisizki, xitaydiki bash egmes az sanliq millet Uyghurlar, olimpikning harpisida, olimpik tinchliqigha mes'ul bashliq lyu ning pat-pat chüshini buzup turuwatidu." (Shöhret hoshur)