Bingtüen - Uyghur éli ichidiki musteqil impériye (1)


2007.11.29

Xitay 1949 - yili Uyghur élige bésip kirgendin kiyin, 1954 - yili 10 - ayda septin chékin'gen eskerler we gomindangning Uyghur élide teslim bolghan qisimliridin teshkillen'gen bir bölek qoshunni Uyghur élige yerleshtürüsh meqsitide atalmish bingtüenni qurup chiqqan bolup, eyni waqitta bularning mejburiyiti "emgek bilen eskiriy ishlarni birleshtürüsh, esker turghuzup boz yer özleshtürüp, chégrini muhapizet qilish" dep belgilen'gen.

Bingtüen Uyghur élining herqaysi jaylirigha 14 diwiziye 244 polk qurghan

Bingtüen hazirgha kelgüchi Uyghur élining herqaysi jayliridiki 14 wilayet we oblastlarni qorshawgha alghan asasta jem'iy 14 diwiziye 244 polk qurghan bolup, bularning ichidiki 175 polk Uyghur ilkidiki 63 sheher ‏- nahiyige jaylashturulghan.

"Junggo iqtisad heptiliki" zhurnilida bérilgen " shinjang ishlepchiqirish qurulush bingtüenining 53 yili: namrat hem qalaqliqtin, ishlepchiqirish omumiy qimmiti jehette gherbi rayondiki 6- orun'gha ötkiche " témiliq maqalide xitay dölet ishlar kabinti ( gowuyüen) axbarat ishxanisi élan qilghan " shinjangning tarixi we tereqqiyati" namliq aq tashliq kitabtin neqil élip, " 'aq tashliq kitabta' bingtüen dölet pilanidiki yekke qatargha tizilghan alahide ijtima'iy teshkilat bolup, u merkizi hökümet we shinjang Uyghur aptonom rayoni xelq hökümitining qosh bashqurushida bolidu, dep éniq körsitilgen" dep otturigha qoyulghan bolup, bingtüenining gheyriy shekildiki bir hökümet apparatidin ibaret alahide ornigha éniqlima bérilip, bingtüenining yerlik xelqning yükini yéniklitip we Uyghur élining tereqqiyatini tézlitishke töhpe qoshidighanliqi körsitilgen.

Tyen chilyaw xanim: "bingtüen Uyghur ili ichidiki kichik impériye"

Bu qurlarni oqughan kishi ixtiyarsiz halda, bingtüen rasttinla Uyghur aptonom rayonining bashqurushini qobul qilamdu yaki öz aldigha musteqil birlikmu? bingtüenining yerlik xelqning yükini yéniklitish we Uyghur élining tereqqiyatini tézlitishke töhpe qoshush dégenliri némilerdin dérek béridu? dégen'ge oxshash shübhilik oylargha patidu.

Bu so'algha jawab izdesh üchün xitayning dölet ehwali we siyasitini tetqiq qilidighan teshkilat junggo informatsiye tetqiqat jem'iyitidiki tetqiqatchi tiyen chilyaw xanimgha muraji'et qilduq.

U bingtüenining öz aldigha soda we térilghu yerlerni kontrol qilidighanliqini we uning xitay merkizi hökümitige biwasite qaraydighan bir musteqil hökümet ikenliki hemde Uyghur élidiki iqtisadi küchni kontrol qilidighan bir organ ikenliki tekitlep: " bingtüen xuddi ashu rayondiki bir kichik impériyige oxshaydu. Emma bu impériye merkizi hökümet teripidin bashqurulidu " dédi.

Bingtüenni bashqurush ishlirigha aptonom rayon arilishalmaydu

Shuninggha yandashqan halda, bingtüen qarmiqidiki shixenze uniwérsitétning sabiq oqutquchisi, siyasiy közetchi ilshat ependimu, xitay hökümitining " bingtüen Uyghur aptonom rayoni xelq hökümiti we xitay merkizi hökümitining qosh yönilishlik bashqurushida bolidu" dégen belgilimisining emeliyette quruq höjjettinla ibaret ikenlikini tekitlep, bingtüenni bashqurush ishlirigha aptonom rayonning arilishalmaydighanliqini otturigha qoydi.

U yene bingtüenning sot, saqchi, qoralliq saqchi organlirining isimliriningmu ayrim ikenlikini, bingtüenning éniqki, Uyghur ili ichidiki ayrim musteqil hakimiyet ikenlikini qoshumche qildi.

Bingtüenining "yerlik xelq bilen menpe'et talashmasliq" mesliki

Xitay Uyghur élige yerleshtürgen bingtüendin ibaret bu gheyriy shekildiki qoralliq tériqchilar, xitay merkiziy hökümitining Uyghur élidiki yerlik xelqni iskenjige élish we bu zéminni xaliylashturush pilanini emelge ashurushtiki tériqchiliq bilen özini niqablan'ghan herbiy orun ikenliki hemme ademge ayding mesilige aylinip bolghan bolsimu, emma xitay hökümiti bingtüenni, xuddi "junggo iqtisad heptiliki" zhurnilida bérilgen bingtüen heqqidiki maqalide körsitilgendek "chégrini mustehkemlesh, shinjangning tereqqiyatini tizlitish, yerlik hökümet we her millet xelqining iqtisadi yükini yéniklitish" dep süretlep kelmekte we bingtüen " yerliktin menpe'et talashmasliq" meslikining rohi boyiche yerlik xelqning menpe'etige dexli qilmaydighanliqini qayta-qayta tekitlep kelmekte.

Halbuki, ötken 50 nechche yil jeryanida bingtüen özi igiligen zéminni üzlüksiz kéngeytip Uyghur élining jenub‏ - shimalidiki bipayan munbet tupraqni, mol su menbiyini changgiligha kirgüzüp, yerlik xelqning menpe'eti, hayati we Uyghur élining tebi'iy jughrapiyilik muhitigha ejellik tehdit sélip kelmekte.

Bingtüen qarmiqidiki shixenze uniwérsitétining sabiq oqutquchisi hazir amérikida yashawatqan Uyghur ziyaliy ilshat ependi, bingtüenining " yerlik xelqning iqtisadi yükini yéniklitish" sho'arini inkar qilip ularning Uyghur élidiki eng munbet yerlerni eng güzel yaylaqlarni igiligenlikini misal bilen otturigha qoyup, hazir yerlik charwichilarning yaylaqqa mal chiqirishqa toghra kelse bingtüen da'irilirige heq töleshke mejbur ikenlikni qoshumche qildi.

Xoten'ge jaylashqan 244 - meydan 3 yilda 217 ming 300 mo yer égiligen

Maqalide körsitilishiche, xitay Uyghur élide bingtüen qurulushini üzlüksiz kéngeytiwatqan bolup, peqet 2004 - yili 3 - ayda yéngidin qurush bashlan'ghan 244 - tüen, 3 yilgha yetmigen waqti ichide 217 ming 300 mo yer igilep adem köchürüp yerleshtürüshke bashlighan.

Gerche Uyghur élining omumi yer meydani 1 milyon 600 ming kwadrat kilométir bolsimu, emma adem yashashqa bab kélidighan bostanliqning anche kop emesliki hemmimizge ayan. Undaqta Uyghur élide térilghu yer zadi qanchilik? bingtüen Uyghur ili bostanliqning qanchilik qismini igiliwalghan? hörmetlik radi'o anglighuchilar, kéler qétimliq programmimizda bu heqte tepsiliy melumat bérimiz. (Jüme‏)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.