Uyghurlarda terbiye
Muxbirimiz ömerjan toxti
2009.10.08
2009.10.08
Buni hemme millet nahayiti yaxshi chüshinidu. Xususen Uyghurlar perzent terbiyisige eng zor ehmiyet béridighan ilghar millettur. "Bala bolsa shox bolsa, bolmisa yoq bolsa", "baliliringning oynishigha baq, qaziningning qaynishigha" dégen'ge oxshighan maqal - temisller Uyghurlarning perzent terbiyiside neqeder hushyar ikenlikini körsitidu.
Pakistan islam abad aliy bilimgahini püttürgendin kéyin, se'udi erebistanining mekke mukerreme shehiridiki " islam dunya ittipaqi"da xizmet qiliwatqan abdurahman hajimgha bir qanche so'al bilen muraji'et qilghan iduq.
Abdurahman hajim bilen söhbet
Abdurahman hajim ata-anilarning balilarni terbiyilestiki mes'uliyitining türliri toghriliq sorighan so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi:" ata anilar eng awwal balilirining töwendiki 4 türlük terbiysidin jawabkardur.1. Balilarni étiqadiy jehettin terbiyilep chiqish.
2. Balilarni exlaqiy jehettin terbiyilep chiqish.
3. Balilarni eqliy jehettin terbiyilep chiqish.
4. Balilarni jismaniy jehettin terbiyilep chiqish.
Bularning tepsilati töwenddikiche:
Balilarni étiqadiy jehettin terbiyilesh
Balilarni étiqadiy jehettin terbiyilep chiqishtin meqset , ular eqil - idrakqa ige bolghinidin bashlap, her millet özining ésil en'enilirini, güzel exlaqlirini we diniy étiqadini ögitip singdürüsh, yaxshi adetlerni ügitish dégenliktur. Uyghurlar islam dinigha étiqad qilidighan musulman xelq. Uyghurlarning öz dinigha sadiq bolushi we balilirini diniy exlaq da'iriside terbiyilishi özlirining mewjudiyitini saqlap qélishning muhim amilliridin biridur. Undin bashqa, imanliq we insapliq bolup yétishken balilar eng awwal her'ishta méning pütün shilirimni allah körüp, bilip turidu, dégen étiqad bilen ish köridu. Bundaq balilar ata anisining ulargha qilghan yaxshliqlirini tonuydu, ularning yaxshiliqlirini qayturidu. Netijide, ata anisi uningdin razi bolghanliqi üchün u, ikki alemde bextlik bolidu.Balilarni exlaqiy jehettin terbiyilesh
Balilarni exlaqiy jehettin terbiyilesh dégendin meqset: ularni kichikidin exlaq peziletlik we wijdanliq qilip yétishtürüsh dégenliktur. Islam peyghembiri hezriti muhemmed eleyhisslam "men peqet güzel exlaqlarni toluqlash üchünla ewetildim" dégen. Yene u "imani eng kamil mömin eng exlaqliq bolghinidur" dégen. Démek, exlaq pezilet imanning eng körünerlik ipadisi we méwisidur. Exlaq bilen iman ikkisi bir birige nahayiti zich munasiwetlik bir mesilidur.Balilarni eqliy jehettin terbiyilesh
Balilarni eqliy jehettin terbiyileshtin meqset, balilarni kichikidin musulmanchiliq adetliri, pen medeniyet we her xil paydiliq ilimlerni öginishke terghip qilish arqiliq ularning pikir da'irisini kéngeytip, ularni kélechekte jem'iyetke paydiliq ilmiy, medeniy insan qilip yétishtürüp chiqish démektur. Balilarni kichikidinla oqutush nahayiti muhimdur. Melumki, oqush, öginish her yaxshiliqning béshidur. Islam dinining eng awwalqi chaqiriqimu kishilerni oqushqa chaqirishtur. Chünki musulmanliq oqush we öginish arqiliq toluqlinidu. Bilim türlük keshpiyatlarni achidu. Bilim qarangghularni yorutidu. Bilimlik kishiler ölmeydu. Jennetni qazinishmu bilim bilen bolidu. Peyghember eleyhissalam bu menide: "kimki bilim élish yoligha kiridiken, allah uning jennetke kirish yolini ongaylashturup béridu " dégen. Oqush, öginish, andin alim bolush peqet eqil bilen bolidu. Eqil insandiki eng qimmetlik we étibarliq bir bayliqtur. Eqilliq we bilimlik balilar ata anisini qedirleydu, allahni, özini, ata anisini we jem'iyitini razi qilishqa tirishidu we shundaq qilidu.Balilarni jismaniy jehettin terbiyilesh
Balilarni jismaniy jehettin terbiyileshtin meqset: balilarni kichikidin yémek ichmeklerni istémal qilishtiki saghliqni saqlash usullirigha we ten saghliqigha paydiliq bolghan her xil tenterbiye oyunlirigha ögitish arqiliq ularni saghlam, küchluk we el ishlirigha yaramliq qilip yétishtürüsh dégenliktur.Shunga peyghember eleyhissalam: " küchluk musulman ajiz musulmandin yaxshi we allahqa eng yéqimliqtur" dep körsetken. Xelqimizdimu "saghlam tende sap eqil" dégen hékmet bar. Eqilliq, saghlam tenlik kishiler özining dinigha, xelqige we wetinige eng kéreklik kishilerdur. Saghlam tenlik kishiler ibadetlernimu toluq orunliyalaydu, dunyaliq ishlirinimu yaxshi élip baralaydu."
Xulase qilghanda, exlaqning kamilliqi imanning kamilliqigha we exlaqning ajizliqi imanning ajizliqigha delildur. Köpinche ibadetler uni qilghuchisining özige paydiliq bolsa, güzel exlaq bashqilarghimu paydiliqtur. Birawning güzel exlaqidin omum xelq menpe'etlinidu. Milletler güzel exlaqi bilen yoqiri kutirilidu we exlaqining buzulushi bilen ularmu chökidu. Qedimde bir ereb sha'iri mundaq dégen iken:
Exlaq bilen her millet, rawajlinip dawam éter.
Ayrilghanlar uningdin, zawalliqqa haman kéـــــter.