Almatada Uyghurshunasliq ilmiy muhakime yighini ötküzüldi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

30-Séntebir küni qazaqistanning kona paytexti almuta shehiridiki sulaymanop namidiki sherqshunasliq inistitutida "qazaqistandiki Uyghurshunasliq, en'ene we yéngiliqlar" dégen téma astida xelq'araliq ilmiy muhakime yighini ötküzüldi. Bu sowét ittipaqi yimirilgendin kéyinki 10 nechche yil ichide tunji qétim ötküzülgen , xelq'araliq tüs alghan, keng da'irilik témilarni öz ichige alghan Uyghurshunasliq muhakime yighini bolup hésablinidu.

Mezkur Uyghurshunasliq ilmiy muhakime yighinida ottura asiya jumhuriyetliri , amérika, Uyghur éli hem yaponiye qatarliq memliketlerdin kelgen Uyghurshunaslar Uyghurlarning tarixi, tili, medeniyiti, ijtima'iy-iqtisadiy we siyasiy mesililiri heqqide teyyarlighan ilmiy doklatlirini oqup ötti.

Bu yighinni amérika elchixanisi iqtisadiy jehettin qollighan

Bu qétimqi yighinda péshqedem we yéngi ewlad alimlar hemde chet'el alimliri birlikte Uyghurshunasliq mesililirini muzakire qildi hemde bu yighin amérikining qazaqistanda turushluq elchixanisining yardimi arqisida sulaymanop namidiki sherqshunasliq inistitutining qarmighidiki ghoja exmet sadwaqosop namidiki Uyghurshunasliq merkizi teripidin uyushturulghan. Yighinning échilish murasimida institut diréktori abuséyitowa xanim, qazaqistandiki Uyghur medeniyet we jama'et wekillirining bashlamchiliridin " Uyghur awazi " géziti idarisining bashliqi yoldash azamatop, qazaqistan jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining mu'awin bashliqi a. Abdullayéw hemde qazaqistan akadémikliri we péshqedem Uyghurshunas alimliridin abduwéli qaydarop shuningdek proféssor, doktor tughluqjan talipow qatarliqlar söz qildi.

Yighin üch guruppa boyiche ötküzüldi

Mezkur muhakime yighinini teshkilligüchilerning biri doktor dilnur qasimowa xanimning éytishiche, yighin tarix , til –edebiyat we étnologiye mesililiri boyiche guruppilargha ayrilghan. Tarix guruppisida Uyghurlarning qedimki, yéqinqi we hazirqi zaman tarixiy mesililiri boyiche qazaqistan alimliridin risalet kerimowaning " 14-18-esirlerdiki sherqiy türkistan-xitay munasiwetliri tarixidin", ablet kamalopning " yaqup beg weqesidin kéyin qeshqerdin ferghane wadisigha qéchip chiqqan Uyghur musapirliri", kommunar talipowning " elixan töre qumul inqilabi heqqide" qatarliqlarni öz ichige alghan bir qanche maqale oqup ötüldi.

Eng qiziqarliq téma yaponiye alimi jun sugawara teripidin oqulghan yaponiye hökümitining 30-40-yillarda Uyghurlargha tutqan siyasiti heqqidiki maqale bolup, yapon alimi yaponiye impériye arxipliridin 30-40-yillardiki Uyghur siyasiy mesililirige a'it uchurlarni izdep tapqan. Étnologiye guruppisida bolsa, Uyghur alimliridin doktor gégil is'haqopning " sherqiy türkistan tarixiy –medeniyet rayonlirining shekillinish alahidilikliri", zahir jelilopning " islam we islamdin ilgiriki Uyghur étiqadliri" we bashqa maqalilar oqup ötülgen.

Bu qétimqi yighinda Uyghur élidin kelgen mutexesislerdin rahile dawut we es'et sulayman qatarliqlarmu özlirining ilmiy maqalisini oqughan bolup, ularning maqalisi siyasiy sezgürlüki bolmighan, gensudiki sériq Uyghurlarning ijtima'iy ehwali hemde Uyghur ayallirining mazarlargha choqunush mesilisi qatarliqlargha qaritilghan.

Til-edebiyat gurrupisida Uyghur tili we edebiyat mesililiri muzakire qilin'ghan bolup, ataqliq péshqedem tilshunas alim tughluqjan talipow ependi qazaqistan Uyghur tilshunasliqi mesililirini dewrlerge bölüp baha bergen bolsa, alimjan hemrayéw Uyghur edebiyatini tetqiq qilish usuli mesilisi heqqide, sawut mollawudop ependi turpanshunasliqning yéngi yüzlinish ehwali ,dilnur qasimowa Uyghur tilining imla mesililiri heqqide toxtalghan. Yighinda siyasiy sezgürlüki bar témilar muzakire qilinmighan bolsimu emma, Uyghur tili mesilisi boyiche muzakire élip bérilghanda Uyghur élida yürgüziliwatqan xitayning til siyasiti, Uyghur tilining xeterge duch kéliwatqanliqi otturigha qoyulup, ilgiri qazaqistan Uyghurlirining öz ana wetinidiki Uyghur tilining tereqqiyati we güllinishini özlirining mewjutluqi üchün paydiliq menbe dep qarighan bolsimu, emma hazir bu ümidning yoqalghanliqini ilgiri sürgen.

Qazaqistan Uyghurshunasliq penining muhim merkezliridin bolup, türkologiyining muhim bir qisimi hésablan'ghan Uyghurshunasliq 70-80-yillarda zor netijilerge érishken bolsimu, biraq sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin Uyghurshunasliq ajizlishishqa qarap yüzlendi. Uyghurshunasliq instituti taqilip, kichik bir merkezge chüshürildi. Andaqta Uyghurshunasliqning istiqbali qandaq bolidu?