Хитай һөкүмити уйғур елидә йәнә бир көләмлик бастуруш һәрикити елип бериш бешаритини бәрди


2007.08.07

WangLe--150.jpg
Ваң лечуән, 2003 - йили 9 - айниң 11 - күни үрүмчидә, "тәрроризим" ға қарши сөз қилмақта. Xinjiang Communist Party secretary Wang Lequan speaks, 11 September 2003, in Urumqi, capital of the northwest China Uygur Autonomous Region. Seperatists in China's Muslim northwest. AFP PHOTO/Frederic J. BROWN

5 ‏- Вә 6- авғуст күнлири, хитайниң уйғур елидә турушлуқ һөкүмити, бөлгүнчиликкә қарши күрәшни пухта вә чоңқур елип бериш тоғрилиқ йиғин ечип, идеологийә саһәсидә муқимлиқини илгири сүрүш шуарини қайта тәкитлигән.

Хитайниң уйғур елидики һөкүмитиниң ахбарат васитиси: тәңритағ торида 7- авғуст берилгән хәвәрдә көрситилишичә, ваң лечүән, бөлгүнчиликкә қарши күрәштә шинҗяң дуч келиватқан вәзийәтни интайин мурәккәп дәп көрсәткән вә хитай һөкүмитиниң" шинҗаңниң муқимлиқини қоғдаш тоғрисидики чоң тәдбирлирини аптоном районлуқ парткомниң орунлаштуруши асасида бирликкә кәлтүрүп, идеологийә вә сиясий - қанун системисиниң бөлгүнчиликкә қарши туруш, сиңип киришниң алдини елиш хизмәтлирини йәниму пухта күчәйтип, бөлгүнчилик, бузғунчилиқ һәрикәтлирини мәғлуп қилиш"ни тәкитлигән һәмдә партийә 17-қурултийиниң ғәлибилик ечилишиға, аптоном район омумийитиниң давамлиқ муқим болушиға капаләтлик қилиш керәкликини оттуриға қойған.

Ваң лечүәнниң йәнә "идеологийә саһәсидики муқимлиқини күчәйтиш" шоарини көтүрүп чиқишидики мәқсити немә?

XitaySaqchiliri-200.jpg
2007 - Йили 17 - май күни, хитай сақчилири бейҗиңда, "тәрроризим" ға қарши ечилған йәрмәнкидә. Chinese policemen line up during an opening ceremony for the China international exhibition on police equipment and anti terrorism technology and equipment in central Beijing, 17 May 2007. China. AFP PHOTO/TEH ENG KOON

Ваң лечүәнниң бундақ шараитта йәнә бу хил шуарларни мәйданға чиқиришиға қарита дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришит, бейҗиң олимпикигә бир йил қалған вә хитай компартийисиниң 17- қурултайға тәйярлиқ қилиниватқан пәйттә, хитайниң буларни оттуриға чиқириши, уйғур елидә йәнә бир көләмлик бастуруш һәрикитини елип бериштин бешарәт беридиғанлиқини көрсәтти.

Ню-йорктин чиқидиған" бейҗиң баһари" журнилиниң баш муһәррири ху пиң әпәнди, уйғур елидә бу хил йиғинниң һазир ечилишини, чоң җәһәттин елип ейтқанда, уйғурларниң кишилик һоқуқ вә диний әркинликиниң хитай һакимийитиниң изчил бесимиға учрап кәлгәнлики вә уйғурларниң өз әркинликини қолға кәлтүрүш үчүн изчил күрәш қилип келиватқанлиқи биләнму вә кичик җәһәттин елип ейтқанда, келәр йили хитайда өткүзүлидиған олимпик йиғини вә йеқинда ечилидиған партийә 17- қурултийи биләнму муәййән мунасивәтлик икәнликини, хитай һөкүмитиниң мушундақ усулдин пайдилинип уйғур елигә болған контроллуқини һәмдә йәрликләрниң әркинлик күришигә болған бастуруш ишлирини йәниму күчәйтишни мәқсәт қилғанлиқини билдүрди.

Униңдин башқа, олимпик җәрянида дуня җамаәтчиликиниң хитайға йеқиндин диққәт қилидиғанлиқини, кишилик һоқуққа бәк көңүл болидиғанлиқини, мушундақ шараитта хитай вә башқа җайлардики кишиләрниң һәр түрлүк амал ‏- чариларни қоллинип өз авазини сиртқа аңлитишни халайдиғанлиқини, хитай һөкүмитиниңму бу хил һаләтниң шәкиллинишидин әнсирәп, контроллуқни күчәйтидиғанлиқини билдүрүп " хитай һөкүмитиму олимпикниң охшимайдиған кишиләр үчүн өз пикирлирини баян қилидиған вә авазини аңлитидиған бир яхши пурсәт билән тәмин етишидин бәк әнсирәйду. Шуңа улар җиддий тәйярлиқ қилип бу хил әһвалларниң йүз беришини һәр тәрәптин чәкләшни мәқсәт қилған " деди.

Рабийә ханим: "ваң лечүән өз һакимийити мустәһкәмләп талан-тараҗ қилиш мәқсәтлирини әмәлгә ашуруш үчүн хитайда демократийә болмаслиқини халайду"

RAbiyeAnger-150.jpg
Рабийә ханим сөздә. Photo by AFP

Ваң лечүәнниң бундақ тарихи шараитта , уйғур елидә бастуруш һәрикәтлирини изчил давамлаштуруштики йәнә бир сәвәбниң ваң лечүәнниң уйғур елини талан-тараҗ қилиш суйиқәстини изчил әмәлгә ашуруш ишлирида демократийә идийисиниң хитайға вә уйғур елигә сиңип киришиниң хитай рәһбәрликигә бир тәһдит икәнлики көрсәткән ду қ ниң рәиси, сиясий паалийәтчи рабийә ханим: “ваң лечүән өз һакимийити мустәһкәмләп талан-тараҗ қилиш мәқсәтлирини әмәлгә ашуруш үчүн хитайда демократийә болмаслиқини халайду деди.

Бейҗиң баһари" журнилиниң баш муһәррири ху пиң әпәндиму, ваң лечүәнниң бу қетимлиқ йиғинни орунлаштуруштики йәнә бир йошурун мәқситиниң, уйғур елиниң муқимлиқи һәммидин әла дәйдиған сиясий пурсәтни козир қилип бай болуш икәнликиниму чәткә қалмайдиғанлиқини көрсәтти.

Рабийә қадир ханим: " ваң лечүәнниң америкини җинайәтчи дәйдиған һәққи йоқ"

Йиғин җәрянида сөзлигән сөзләр ичидә, адәмниң диққитини тартидиған бир йери, ваң лечүәнниң америкини "ғәрбтики душмән күчләрниң каттибеши" дәп атиғанлиқи болуп, тәңритағ торида берилгән бу һәқтики мәлуматта ваң лечүән сөзлиридин нәқил кәлтүрүшичә, у мундақ дегән: ғәрбтики америка башчилиқидики дүшмән күчлириниң инсаний һоқуқ, милләт, дин қатарлиқ мәсилиләрдин пайдилинип, аптоном районимизға қаратқан ғәрбләштүрүш, бөлгүнчилик қилиш қилмишиниң ахирқи мәқсити җуңго коммунистик партийисиниң рәһбәрлики вә мәмликитимизниң сотсиялистик түзүмини ағдуруп ташлап, җуңгони сотсиялистик дөләттин капиталистик дөләткә... Айландуруп қоюш."

Тәңритағ торида берилгән хәвәрдә йәнә, америка башлиқ ғәрб дөләтлириниң демократийә вә инсан һәқләрни тәрғиб қилиш идийиси "җинайи суйиқәсткә" вә "әксийәтчил маһийәткә" игә дәп көрситилгән.

Рабийә қадир ханим ваң лечүәнниң америка башлиқ демократийини вә инсан һәқлирини тәрғиб қилғучи дөләтләрни җинайи маһийәткә игәдәп атайдиған салаһийәткә игә әмәсликини, бәлки ваң лечүәнниң өзиниң бир җинайәтчи икәнликини көрсәтти.

Дилшат ришит : нур бәкриниң уйғурларға вәкиллик қилалмайду

Йиғинда ваң лечүән, миллий бөлгүнчиликкә қарши күрәшниң узақ муддәтлик икәнликини тонуп йетишни оттуриға қойған болса, аптоном районлуқ парткомниң муавин шуҗиси нур бәкри йиғинда сөз қилип: "баштин - ахир қаттиқ зәрбә бериш, қаттиқ бесим ишлитиш" вәзийитини сақлап, үч хил күчниң бөлгүнчилик, бузғунчилиқ һәрикәтлиригә қаттиқ зәрбә бериши керәк” дәп көрсәткән.

Дилшат ришит хитай рәһбәрликиниң әмәлий бастуруш һәрикәтлиридә уйғурлардин пайдилиништики һелиси, хәлқараниң бесимидин өзини қачуруш дәп көрсәтти вә нур бәкриниң уйғурларға вәкиллик қилалмайдиғанлиқиниму қошумчә қилди.

Рабийә қадир ханим хитай үчүн ишләватқан уйғур рәһбәрләрни әйибләп " улар чоқум уйғур хәлқиниң виҗдани сотиға тартилиду деди.

Йиғинда йәнә, уйғур аптоном районлуқ җ х назаритиниң секретари, назир лю явхуаму, уйғур елиниң нөвәттики муқимлиқ вәзийити һәққидә доклат бәргән. (Җүмә)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.