Xitay hökümiti Uyghur élide yene bir kölemlik basturush herikiti élip bérish bésharitini berdi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Wang léchu'en, 2003 - yili 9 - ayning 11 - küni ürümchide, "terrorizim" gha qarshi söz qilmaqta. Xinjiang Communist Party secretary Wang Lequan speaks, 11 September 2003, in Urumqi, capital of the northwest China Uygur Autonomous Region. Seperatists in China's Muslim northwest. AFP PHOTO/Frederic J. BROWN

5 ‏- We 6- awghust künliri, xitayning Uyghur élide turushluq hökümiti, bölgünchilikke qarshi küreshni puxta we chongqur élip bérish toghriliq yighin échip, idé'ologiye saheside muqimliqini ilgiri sürüsh shu'arini qayta tekitligen.

Xitayning Uyghur élidiki hökümitining axbarat wasitisi: tengritagh torida 7- awghust bérilgen xewerde körsitilishiche, wang léchüen, bölgünchilikke qarshi küreshte shinjyang duch kéliwatqan weziyetni intayin murekkep dep körsetken we xitay hökümitining" shinjangning muqimliqini qoghdash toghrisidiki chong tedbirlirini aptonom rayonluq partkomning orunlashturushi asasida birlikke keltürüp, idé'ologiye we siyasiy - qanun sistémisining bölgünchilikke qarshi turush, singip kirishning aldini élish xizmetlirini yenimu puxta kücheytip, bölgünchilik, buzghunchiliq heriketlirini meghlup qilish"ni tekitligen hemde partiye 17-qurultiyining ghelibilik échilishigha, aptonom rayon omumiyitining dawamliq muqim bolushigha kapaletlik qilish kéreklikini otturigha qoyghan.

Wang léchüenning yene "idé'ologiye sahesidiki muqimliqini kücheytish" sho'arini kötürüp chiqishidiki meqsiti néme?

2007 - Yili 17 - may küni, xitay saqchiliri béyjingda, "terrorizim" gha qarshi échilghan yermenkide. Chinese policemen line up during an opening ceremony for the China international exhibition on police equipment and anti terrorism technology and equipment in central Beijing, 17 May 2007. China. AFP PHOTO/TEH ENG KOON

Wang léchüenning bundaq shara'itta yene bu xil shu'arlarni meydan'gha chiqirishigha qarita dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit, béyjing olimpikige bir yil qalghan we xitay kompartiyisining 17- qurultaygha teyyarliq qiliniwatqan peytte, xitayning bularni otturigha chiqirishi, Uyghur élide yene bir kölemlik basturush herikitini élip bérishtin bésharet béridighanliqini körsetti.

Nyu-yorktin chiqidighan" béyjing bahari" zhurnilining bash muherriri xu ping ependi, Uyghur élide bu xil yighinning hazir échilishini, chong jehettin élip éytqanda, Uyghurlarning kishilik hoquq we diniy erkinlikining xitay hakimiyitining izchil bésimigha uchrap kelgenliki we Uyghurlarning öz erkinlikini qolgha keltürüsh üchün izchil küresh qilip kéliwatqanliqi bilenmu we kichik jehettin élip éytqanda, kéler yili xitayda ötküzülidighan olimpik yighini we yéqinda échilidighan partiye 17- qurultiyi bilenmu mu'eyyen munasiwetlik ikenlikini, xitay hökümitining mushundaq usuldin paydilinip Uyghur élige bolghan kontrolluqini hemde yerliklerning erkinlik kürishige bolghan basturush ishlirini yenimu kücheytishni meqset qilghanliqini bildürdi.

Uningdin bashqa, olimpik jeryanida dunya jama'etchilikining xitaygha yéqindin diqqet qilidighanliqini, kishilik hoquqqa bek köngül bolidighanliqini, mushundaq shara'itta xitay we bashqa jaylardiki kishilerning her türlük amal ‏- charilarni qollinip öz awazini sirtqa anglitishni xalaydighanliqini, xitay hökümitiningmu bu xil haletning shekillinishidin ensirep, kontrolluqni kücheytidighanliqini bildürüp " xitay hökümitimu olimpikning oxshimaydighan kishiler üchün öz pikirlirini bayan qilidighan we awazini anglitidighan bir yaxshi purset bilen temin étishidin bek ensireydu. Shunga ular jiddiy teyyarliq qilip bu xil ehwallarning yüz bérishini her tereptin chekleshni meqset qilghan " dédi.

Rabiye xanim: "wang léchüen öz hakimiyiti mustehkemlep talan-taraj qilish meqsetlirini emelge ashurush üchün xitayda démokratiye bolmasliqini xalaydu"

Rabiye xanim sözde. Photo by AFP

Wang léchüenning bundaq tarixi shara'itta , Uyghur élide basturush heriketlirini izchil dawamlashturushtiki yene bir sewebning wang léchüenning Uyghur élini talan-taraj qilish suyiqestini izchil emelge ashurush ishlirida démokratiye idiyisining xitaygha we Uyghur élige singip kirishining xitay rehberlikige bir tehdit ikenliki körsetken d'u q ning re'isi, siyasiy pa'aliyetchi rabiye xanim: “wang léchüen öz hakimiyiti mustehkemlep talan-taraj qilish meqsetlirini emelge ashurush üchün xitayda démokratiye bolmasliqini xalaydu dédi.

Béyjing bahari" zhurnilining bash muherriri xu ping ependimu, wang léchüenning bu qétimliq yighinni orunlashturushtiki yene bir yoshurun meqsitining, Uyghur élining muqimliqi hemmidin ela deydighan siyasiy pursetni kozir qilip bay bolush ikenlikinimu chetke qalmaydighanliqini körsetti.

Rabiye qadir xanim: " wang léchüenning amérikini jinayetchi deydighan heqqi yoq"

Yighin jeryanida sözligen sözler ichide, ademning diqqitini tartidighan bir yéri, wang léchüenning amérikini "gherbtiki dushmen küchlerning kattibéshi" dep atighanliqi bolup, tengritagh torida bérilgen bu heqtiki melumatta wang léchüen sözliridin neqil keltürüshiche, u mundaq dégen: gherbtiki amérika bashchiliqidiki düshmen küchlirining insaniy hoquq, millet, din qatarliq mesililerdin paydilinip, aptonom rayonimizgha qaratqan gherbleshtürüsh, bölgünchilik qilish qilmishining axirqi meqsiti junggo kommunistik partiyisining rehberliki we memlikitimizning sotsiyalistik tüzümini aghdurup tashlap, junggoni sotsiyalistik dölettin kapitalistik döletke... Aylandurup qoyush."

Tengritagh torida bérilgen xewerde yene, amérika bashliq gherb döletlirining démokratiye we insan heqlerni terghib qilish idiyisi "jinayi suyiqestke" we "eksiyetchil mahiyetke" ige dep körsitilgen.

Rabiye qadir xanim wang léchüenning amérika bashliq démokratiyini we insan heqlirini terghib qilghuchi döletlerni jinayi mahiyetke igedep ataydighan salahiyetke ige emeslikini, belki wang léchüenning özining bir jinayetchi ikenlikini körsetti.

Dilshat rishit : nur bekrining Uyghurlargha wekillik qilalmaydu

Yighinda wang léchüen, milliy bölgünchilikke qarshi küreshning uzaq muddetlik ikenlikini tonup yétishni otturigha qoyghan bolsa, aptonom rayonluq partkomning mu'awin shujisi nur bekri yighinda söz qilip: "bashtin - axir qattiq zerbe bérish, qattiq bésim ishlitish" weziyitini saqlap, üch xil küchning bölgünchilik, buzghunchiliq heriketlirige qattiq zerbe bérishi kérek” dep körsetken.

Dilshat rishit xitay rehberlikining emeliy basturush heriketliride Uyghurlardin paydilinishtiki hélisi, xelq'araning bésimidin özini qachurush dep körsetti we nur bekrining Uyghurlargha wekillik qilalmaydighanliqinimu qoshumche qildi.

Rabiye qadir xanim xitay üchün ishlewatqan Uyghur rehberlerni eyiblep " ular choqum Uyghur xelqining wijdani sotigha tartilidu dédi.

Yighinda yene, Uyghur aptonom rayonluq j x nazaritining sékrétari, nazir lyu yawxu'amu, Uyghur élining nöwettiki muqimliq weziyiti heqqide doklat bergen. (Jüme)