Wang léchüen, Uyghur aptonom rayonida yolgha qoyuwatqan diniy basturush siyasitini aqlidi


2006.10.16
wanlequan.jpg

Amérika tashqi ishlar ministirliqining diniy erkinlik doklatida Uyghur diniy pa'aliyetchilirini térrorchilar bilen bir qatarda jazalash bilen eyiblen'gen xitay hökümiti, düshenbe küni Uyghur pa'aliyetchilirini basturush siyasitini aqlidi. Xitay da'irilirining eskertishiche, din bilen térrorizmgha qarshi turushning munasiwetlik bolup qélishigha Uyghur pa'aliyetchiliri sewebchi bolghan.

Wang léchüenning tebirliri

Uyghur aptonom rayoni partkomining sékrétari wang léchüen düshenbe küni roytérs axbarat agéntliqi muxbirini qobul qilghanda ular dinni bölgünchilik heriketler üchün qollanmaqta, dep tenqitligen.

Térrorizmgha qarshi turushning din bilen alaqisi yoqliqini ilgiri sürgen wang léchüen, Uyghur pa'aliyetchilirini teqwadar musulmanlar emes, dep körsetti. Uning eskertishiche, "bu ikkisining munasiwetlik bolup qélishigha bölgünchilerning buzghunchiliq heriketlerni élip bérishta dinni bahane qilip qollan'ghanliqi sewebchi bolghan". Wang, "bu kishiler islam dinining teqwadar egeshküchiliri emes," deydu.

Roytérs axbarat agéntliqi, ottura asiya bilen til we medeniyet tughqanchiliqi bar mezkur musulmanlar rayonigha xitay köchmenlirini köchürüsh, hökümetning diniy we medeniyet kontroli yerlik xelqlerning naraziliqini qozghimaqta, dep tekitligen.

UAA: Wang léchüenning sözlirini asassiz

Wang léchüenning sözi shu künila chet'eldiki Uyghur teshkilatlirining ret qilishigha uchridi. Merkizi washin'gtondiki amérika Uyghur jem'iyiti shu küni radi'omizgha bayanat élan qilip, wang léchüenning sözlirini "asassiz" dep eyiblidi. Amérika Uyghur jem'iyitining programma mudiri emi xanim, "kishilerni dindin paydilinip bölgünchilik herikiti élip bardi, dep eyiblesh pütünley asassiz. Chünki xitay dindar kishilerni diniy esebiyler, dep basturupla qalmay, sherqiy türkistandiki pütün Uyghur musulmanlirini keng - kölemlik we sistémiliq türde basturmaqta" deydu. Emi xanimning eskertishiche, xitay Uyghurlargha qarita medeniyet we diniy basturushni kücheytmekte. U, "kishilerning meschitlerde ibadet qilishi cheklinipla qalmay, öyide ibadet bilen shughullinishimu cheklenmekte" dep körsetti.

Bir déhqan: meschitke kiridighanlar mexpi tizimlanmaqta

mechqit-diniy-erkinlik.jpg
Melum bir meschitning témigha chaplan'ghan belgilime. Gerche xitay hökümiti puqralirining diniy erkinliki barliqini tekitlep kelgen bolsimu, emeliyiti uninggha qarshi bolmaqta.

Gerche wang léchüen, rayonda élip bériwatqan térrorizimgha qarshi küreshning din bilen munasiwiti yoqliqini tekitligen bolsimu, lékin rayondiki yerlik xelqler , perzentlirige diniy telim - terbiye bérish, roza tutush, oqughuchilar we hökümet xizmetchilirining diniy ibadet bilen shughullinish hoquqi chekliniwatqanliqini tekitlimekte. Ismini ashkarilashni xalimaydighan bir Uyghur déhqanning eskertishiche, ularning yézisida meschitke kiridighan namazxanlarning ismi mexpiy tizimgha élinmaqtiken. Awaz( amérika tashqiy ishlar ministirliqining bu yilqi diniy erkinlik doklatida,xitay Uyghurlarning diniy erkinlikini boghush bilen eyiblen'gen. Doklatta, yash- ösmürlerning diniy telim terbiye élish, namaz oqush, roza tutush, béshini örtüshke oxshash diniy perhiz we qa'idilerni ada qilishi cheklenmekte, dep tekitlen'gen idi. Yuqiriqi dihqan radi'omizgha mektep yéshidiki perzentlirige diniy telim terbiye bérish chekliniwatqanliqini eskertip," bu méni nahayiti azaplimaqta " deydu.

Wang léchüen: medeniyetni qoghdash hazir köngül bölidighan mesile emes

Wang léchüenning roytérs axbarat agéntliqigha eskertishiche, medeniyetni qoghdash xitay hökümiti hazir köngül bölidighan muhim mesile hésablanmaydiken. U, hökümetning hazirqi muhim xizmiti "puqralarning turmush shara'itini yaxshilash" deydu. Wang léchüen, "bu yerdiki ré'alliq shuki , medeniy turmush kishilerning qarni toyushni aldinqi shert qilidu. Eger kishilerning qorsiqi toymisa, héchkim naxsha éytish yaki usul oynashni xalimaydu" dep körsetti.

Xitayni tenqid qilghuchilar, wang léchüenning siyasitini Uyghurlarni assimiliyatsiye qilish, dep eyiblimekte. Amérika Uyghur jem'iyiti kishilik hoquqi programmisining mudiri alim séytop, wang léchüenni medeniyet "naxsha - usuldin ibaret emes" dep eyiblidi.

Wang léchüen düshenbe küni roytérs axbarat agéntliqigha bergen bayanatida Uyghur kishilik hoquqi rehbiri, bu yilqi nobil mukapati namzati rabiye qadir xanimni tenqid qilishni untup qalmighan. Lékin amérika Uyghur jem'iyitidiki alim séytop, wang léchüenning eyiblishini ret qildi.

Rabiye qadirni shwétsiye parlamént ezasi enékson xanim nobil tinchliq mukapatigha namzat qilip körsetken. U, rabiye qadirni namzat qilip körsitish sewebini "uning istibdat hakimiyetke qarshi öz xelqining menpe'etini qoghdash yolida körsetken jasaritini teqdirlesh" dep tekitligen.

Roytérs axbarat agéntliqi rabiye qadir xanim heqqide toxtilip, chet'elliklerni dölet mexpiyetliki bilen teminlidi, dégen eyiblinish bilen 5 yil türmide yatqan rabiye qadir, chet'eldiki Uyghur jama'etchiliki ichide eng küchlük shexske aylandi " dep yazghan. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.